اقتصاد سیاسی بخش‌های مولد در دوران شکوفایی درآمد نفتی در ایران

تعداد204صفحهword

دانشکده اقتصاد

کارشناسی ارشد رشته توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی

اقتصاد سیاسی بخش‌های مولد در دوران شکوفایی درآمد نفتی در ایران

چکیده

در این تحقیق کوشش شده تا نشان داده شود که رانت نفتی در یک ساخت اقتصادی- اجتماعی فاقد ترتیبات نهادی حمایت کننده توسعه نظیر شفافیت، دموکراسی، پاسخگویی، حقوق مالکیت و دولت توسعه‌گرا، در نهایت از طریق ساز و کارهایی نظام تصمیم گیری و تخصیص منابع را به اتخاذ سیاستهایی به ضرر گروههای مولد و به نفع گروههای غیر مولد سوق می‌دهد. در یک ساخت رانتی، خصوصا در بزنگاه شوکهای قیمتی که شاهد وفور منابع ناشی از افزایش ناگهانی قیمت نفت هستیم، عامل اساسی هدایت کننده سیاستگزاری­ها و کنش­ها به سمت تقویت گروه­های غیر مولد و تضعیف و نابودی گروه­های مولد، حاکمیت افق نگاه کوته نگر است. نکته ظریف اینجاست که حاکمیت این افق نگرش کوته نگر هم در ساخت حاکمیت(نظام سیاستگزاری‌، تصمیم گیری و تخصیص منابع) که سمت عرضه رانت را تشکیل می‌دهند، و هم در مردم( فعالین اقتصادی، طبقات اجتماعی، حقوق بگیران، صاحبان بنگاه­ها و گروه­های ذینفع) که سمت تقاضای رانت را شکل می‌دهند، اتفاق می‌افتد.  تعامل و دیالکتیک دو سمت عرضه و تقاضای رانت به تکرار و تشدید چرخه رانتجویی- توزیع رانت منجر شده و در نهایت ساز و کارهایی را فعال می‌کند که چند ویژگی مشترک دارند: همگی خصلت کوته نگرانه دارند، همگی خصلت ضد قانون، ضد دموکراتیک و اقتدارگرایانه دارند، همگی خصلت ضد توسعه‌ای دارند، همگی خصلت ضد شفافیت و غیر پاسخگو دارند، همگی خصلت ضد عدالت اجتماعی و تبعیض آمیز دارند، همگی خصلت ضد تولید و به نفع غیر مولدها دارند. این ساز و کارها را می‌توان به صورت زیر دسته بندی کرد: حاکمیت نظری و عملی نگاه درآمدی به جای نگاه سرمایه عمومی بین‌النسلی به نفت، بی‌توجهی نظری و عملی به مولفه‌های بلند مدتی نظیر قانون، علم، برنامه و بهره‌وری و حاکمیت توهم دانایی، توهم اقتدار و توهم بی‌نیازی، چرخه رانت­جویی- توزیع رانت به جای چرخه تولید- مالیات دهی- مالیات ستانی، حامی پروری و شکل گیری شبه دولتی‌ها، نوطبقه‌ها و رانتی-نظامی- امنیتی- اقتصادی‌ها، فعالیت­های سوداگرانه مالی به جای تولید، فساد نهادینه سیاسی- اقتصادی-بوروکراتیک- اجتماعی، شوک درمانی به جای اصلاح بلند مدت ساختارها، فعال شدن چرخه نفت- اسلحه- سرکوب، فعال شدن چرخه ناامنی- آشوب- جنگ داخلی- کودتا- اقتدارگرایی، واردات به جای تولید و صادرات، اقتصاد سیاه و غیر رسمی(بنادر نامرئی، قاچاق کالا، ارز، اسلحه، مواد مخدر و …). می‌توان نشان داد که ساز و کارهای بالا از طریق تاثیر بر کمیت و کیفیت متغیرهای کلان اقتصادی نظیر نرخ ارز، تولید ، رشد اقتصادی و تورم چگونه به تضعیف گروه­های مولد و تقویت غیر مولدها منجر می‌شوند.

واژه‌های کلیدی: رانت، دولت رانتیر، رانت‌جویی، گروه‌های ذی‌نفع، گروه‌های مولد، شوک نفتی، اقتصاد سیاسی