دانلود پروژه:سیر غزل نوگرای فارسی از دوره ی مشروطه تا پایان دهه ی هشتاد شمسی

تعداد 66    صفحه در فایل word

مقدمه

تعریف غزل

غزل، در لغت به معنای سخن گفتن با زنان است و در اصطلاح ادبی، به قالبی از شعر اطلاق می شود که شامل چند بیت با وزن عروضی مشترک است که بیت اول آن مصرع و باقی ابیات آن مقفا هستند. درباره ی ابیات غزل سخن های بسیاری بیان شده است. در دیوان های بسیاری از شاعران غزل های پنج بیتی تا بیست بیتی و حتی بیشتر هم به چشم می خورد، اما در کل حدود ابیات آن را پنج تا دوازده بیت و برخی تا شانزده و برخی هم به ندرت تا نوزده بیت برشمرده اند. مضمون غزل معمولا عشق و وصف زیبایی معشوق و رفتارهای اوست اما در طول زمان مضامین آن دچار تغییر و تحول شده است.

غزل در طی ادبیات فارسی چهار معنی داشته است که سه معنای آن امروز متروک شده است:

1- غزل به معنی مقطعات چند بیتی فارسی که که ملحون بوده است. این نوع غزل ظاهرا در اوایل مقید به وزن رباعی بوده و سپس این قید حذف شده است. غزل ملحون تا اواخر قرن پنجم مرسوم بوده است.

2- غزل به معنی تغزل قصیده. این معنی تا قرن نهم و دهم معمول بوده است.

3- غزل به معنی مطلق شعر عاشقانه.

4- غزل به معنی مصطلح (شمیسا، سیر غزل در شعر فارسی، ص29)

در نخستین اشعار فارسی گاه به گاه کلمه ی “غزل” به کار رفته است و این سوال را ایجاد می کند که نزد قدما، غزل چه معنایی داشته است؟ برای مثال آنجا که عنصری می گوید:

آیا مقصود او همان تغزل است یا به غزلیات رودکی(در معنای مرسوم و مصطلح آن) اشاره دارد؟ در دیوان عنصری بیش از سه چهار غزل به چشم نمی خورد که احتمالا مقدمه ی قصایدی بوده اند که ابیات مدحی آنها از بین رفته است. از طرفی دیوان رودکی نیز به طور کامل باقی نمانده است تا تعداد غزلیات او مشخص باشد. احتمال دیگر آن است که منظور عنصری از غزل، رباعیات ملحون فارسی باشد زیرا ظاهرا عنصری نیز در رباعی معروف بوده است.

همچنین فرخی در ستایش غزل های شهید بلخی می گوید:

حال آن که رباعیات شهید بلخی معروف بود و برخی او را پیشرو خیام در رباعی سرایی دانسته اند. پس در اینجا هم مراد از غزل، غزل ملحون است.

اما غالبا مقصود قدما از غزل، همان جنبه ی معنایی کلمه است یعنی اشعاری که در آنها به عشق و عاشقی پرداخته باشند و به این ترتیب مقصود آنان از غزل گاهی تغزل است.

خاقانی درباره ی عنصری می گوید:

چنانکه گفته شد در دیوان عنصری تعداد اندکی غزل موجود است و او بیشتر به شاعری قصیده سرا معروف بوده است، از سوی دیگر ترادف لفظ غزل و مدح در این ابیات، نشان می دهد که مراد خاقانی به طور کلی قصیده است که مشتمل بر تغزل و ثناست، پس در اینجا مراد از غزل همان تغزل است.

فرخی نیز در قصیده ای پس از تغزل و مدح،در پایان می گوید:

و سپس فورا تجدید مطلع می کند و تغزل می گوید:

شمس قیس رازی نیز در تعریف غزل می نویسد: ” و هر شعر که مقصور باشد بر فنون عشقیات از وصف زلف و خال و حکایت وصل و هجر و تشوق به ذکر ریاحین و ازهار و ریاح و امطار و وصف دمن و اطلال آن را غزل خوانند.” یعنی به طور کلی، غزل را مترادف با سخن عاشقانه گفتن یا همان تغزل دانسته است.