سنجش تطبیقی آموزه های مانوی با مسیحیت در عصر ساسانی

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                               صفحه

چکیده………………………………………………………………………………… 1

فصل اول : کلیات تحقیق……………………………………………………………… 2

1-1.بیان مسئله……………………………………………………………………….. 3

1-2اهداف  تحقیق……………………………………………………………………. 4

1-3. طرح سئوال…………………………………………………………………….. 4

1-4. ارائه فرضیات………………………………………………………………….. 5

1-5. ادبیات تحقیق……………………………………………………………………. 5

1-6. ابزار تحقیق…………………………………………………………………….. 6

1-7. موانع و محدودیت ها تحقیق…………………………………………………….. 7

1-8. فصل بندی پژوهش…………………………………………………………….. 7

1-9. نقد و بررسی منابع و مآخذ تحقیق………………………………………………. 8

فصل دوم : شکل گیری و ظهور مانویت……………………………………………… 13

بخش اول : 2-1. سرگذشت مانی و مقام رسالت……………………………………… 14

2-1-1. سرگذشت مانی……………………………………………………………….. 14

2-1-2. مانی و مقام رسالت………………………………………………………….. 14

2-1-3. مذهب مانی…………………………………………………………………… 16

2-1-4. کرتیر و مانی………………………………………………………………… 18

2-1-5. بهرام پسر هرمز و مانی……………………………………………………… 18

2-1-6. آخرین نیایش مانی……………………………………………………………. 19

بخش دوم : 2-2. مانویت و گسترش آن در جهان……………………………………. 21

2-2-1. خاستگاه دین مانوی………………………………………………………….. 21

2-2-2. مانویان………………………………………………………………………. 23

2-2-3. مانویت در شرق……………………………………………………………… 25

2-2-4. مانویت در غرب…………………………………………………………….. 26

2-2-5. پیروان مانی………………………………………………………………….. 27

2-2-6. توسعه مانویت و بقایای آن…………………………………………………… 29

2-2-7. فرقه ها………………………………………………………………………. 30

بخش سوم : 2-3. آثار مانویان………………………………………………………. 32

2-3-1. خط و ادبیات کتب مانوی…………………………………………………….. 32

2-3-2. داستانهای تمثیلی…………………………………………………………….. 35

2-3-3. ادبیات موعظه ای……………………………………………………………. 36

2-3-4. نشر کتابهای مانی در جهان………………………………………………….. 37

2-3-5. آثار مانویان در حفاری تورفان………………………………………………. 38

2-3-6. خط مانی……………………………………………………………………… 39

فصل سوم : شکل گیری و ظهور مانویت…………………………………………….. 41

بخش اول : 3-1. سرگذشت عیسی (ع)………………………………………………. 42

3-1-1. ناصری………………………………………………………………………. 42

3-1-2. ولادت عیسی در انجیل و قرآن (کتب مقدس)………………………………… 42

3-1-3. اخبار انبیاء به ظهور مسیح (ع)……………………………………………… 43

3-1-4. ذکر نبوت عیسی بن مریم (ع)……………………………………………….. 44

3-1-5. بعثت عیسی (ع)……………………………………………………………… 45

3-1-6. رسالت حضرت عیسی (ع)………………………………………………….. 46

3-1-7. بروز شرک در زمان حضرت عیسی (ع)…………………………………… 47

3-1-8. دیدگاه قرآن کریم در مورد عیسی مسیح (ع)…………………………………. 48

بخش دوم : 3-2. مسیحیت بعد از مسیح (ع)………………………………………… 48

3-2-1. مسیحیت پس از عیسی (ع)………………………………………………….. 48

3-2-2. مسیحیت در نخستین سده های میلادی……………………………………….. 50

3-2-3. شاگردان عیسی مسیح (ع)…………………………………………………… 52

3-2-4. انتشار و رسمیت مسیحیت…………………………………………………… 52

3-2-5. محیط رومی و ریشه های یهودی مسیحیت………………………………….. 53

بخش سوم : 3-3. شوراهای مسیحیت……………………………………………….. 54

3-3-1. شورای داد شیوع…………………………………………………………….. 54

3-3-2. شورای مدائن………………………………………………………………… 56

3-3-3. شوراهای سال 484-485-486 (جدایی عقیدتی از غرب)………………….. 57

3-3-4. مدرسه نصیبین………………………………………………………………. 60

بخش چهارم : 3-4. کلیساهای مسیحیت……………………………………………… 62

3-4-1. وجه تسمیه کلیسا……………………………………………………………… 62

3-4-2. کلیسای اورشلیم نخستین تشکل رسمی مسیحیت……………………………… 62

3-4-3. پیامدهای تأسیس قسطنطنیه : تشکیل امپراتوری مسیحی…………………….. 63

3-4-4. تقسیمات مسیحیت……………………………………………………………. 64

3-4-5. پیروان راه……………………………………………………………………. 64

بخش پنجم : 3-5. وضعیت مسیحیت در امپراتوری ساسانی «ایران»………………. 65

3-5-1. کیش ترسایی در ایران……………………………………………………….. 65

3-5-2. یزدگرد و مسیحیان…………………………………………………………… 66

3-5-3. شروع آزارها در اواخر حکومت یزدگرد اول……………………………….. 68

3-5-4. وضعیت مسیحیان در زمان پادشاهی بهرام پنجم…………………………….. 69

3-5-5. کرتیر و مسیحیان……………………………………………………………. 71

3-5-6. گسترش کلیسا و مراکز مهم کلیسایی…………………………………………. 72

3-5-7. زمینه های نسطوری شدن کلیسای ایران و ایجاد شورای مذهبی…………….. 73

3-5-8. نقش بارصوما در نسطوری کردن کلیسای ایران و استقلال نسطوریان از کلیسا روم شرقی         74

3-5-9. مسجد سنگی داراب آتشکده آذرخش…………………………………………. 76

3-5-10. کلیسای نسطوری خارک…………………………………………………… 76

بخش هفتم :3-7. منابع و خط مسیحی……………………………………………….. 78

3-7-1. اسناد منابع سریانی…………………………………………………………… 78

3-7-2. فارسی میانه مسیحی…………………………………………………………. 78

فصل چهارم : بررسی آموزه های مانوی…………………………………………….. 79

بخش اول : 4-1. آموزشهای مانی…………………………………………………… 80

4-1-1. مانستان………………………………………………………………………. 80

4-1-2. آموزش های مانی……………………………………………………………. 80

4-1-3. شایست ناشایست های مانوی…………………………………………………. 83

4-1-4. روزه های مانوی به قلم و.ب. هنینگ……………………………………….. 85

بخش دوم: 4-2. اعتقادات مانوی……………………………………………………. 87

4-2-1. سرنوشت انسان پس از مرگ………………………………………………… 87

4-2-2. نور و ظلمت…………………………………………………………………. 88

4-2-3. آگاهی، راه رستگاری………………………………………………………… 93

4-2-4. معاد و قیامت از نظر مانی…………………………………………………… 94

4-2-5. بهشت و جهنم از نظر مانی………………………………………………….. 95

بخش سوم : 4-3. آفرینش جهان و ماه و خورشید در مذهب مانی………………….. 96

4-3-1. آفرینش جهان………………………………………………………………… 96

4-3-2. دولاب کیهانی………………………………………………………………… 96

4-3-3. خلقت ماه و خورشید بر اساس متون مانوی………………………………….. 97

4-3-4. صفت زمین و آسمان نورانی………………………………………………… 97

4-3-5. ایزدان اسطوره آفرینش و خویش کاری آنان…………………………………. 98

بخش چهارم : 4-4. تأثیرات مذهب مانی بر شعر شاعران…………………………… 100

4-4-1. تجلی عرفان مانوی در غزلی از حافظ………………………………………. 100

4-4-2. ذکر مانی در شاهنامه فردوسی………………………………………………. 100

بخش پنجم : 4-5. عوامل گسترش دین مانی………………………………………… 102

4-5-1. معجزۀ مانی………………………………………………………………….. 102

4-5-2. سلسله مراتب مانویان………………………………………………………… 103

4-5-3. حکمت علمی مانویه………………………………………………………….. 105

بخش ششم : 4-6. تأثیر اندیشه های مانی بر دیگر ادیان و بالعکس………………… 105

4-6-1. مانویت و اسلام………………………………………………………………. 105

4-6-2. شعوبیه و زندقه………………………………………………………………. 106

4-6-3. جامه سپید……………………………………………………………………. 108

4-6-4. آئین گنوسی و تأثیر آن در آیین مانی…………………………………………. 109

فصل پنجم : بررسی آموزه های مسیحیت……………………………………………. 111

بخش اول : 5-1. تعالیم مسیح (ع)…………………………………………………… 112

5-1-1. کتاب مقدس………………………………………………………………….. 112

5-1-2. تعالیم عیسی مسیح (ع)………………………………………………………. 112

5-1-3. مختصری از وظایف اخلاقی………………………………………………… 114

5-1-4. اعتقاد به تثلیث در نظر قرآن…………………………………………………. 115

بخش دوم : 5-2. شعائر هفت گانه مسیحیت…………………………………………. 115

5-2-1. متعه (یا ازداواج موقت)……………………………………………………… 115

5-2-2. تعمید…………………………………………………………………………. 116

5-2-3. عشاءِ ربانی………………………………………………………………….. 118

5-2-4. تأیید………………………………………………………………………….. 120

5-2-5. . دست گذاری (یا درجات مقدس روحانیت)…………………………………. 120

5-2-6 . تدهین نهایی…………………………………………………………………. 122

5-2-7. توبه………………………………………………………………………….. 123

5-2-8. ازدواج مسیحی………………………………………………………………. 125

5-2-9. تصویب اصول مسیحیت…………………………………………………….. 126

بخش سوم : 5-3. اعتقادات مسیحیت………………………………………………… 127

5-3-1. عبادات و نیایش در مسیحیت………………………………………………… 127

5-3-2. روزه گرفتن………………………………………………………………….. 129

5-3-3. گناه در آئین مسیحیت………………………………………………………… 129

5-3-4. ماهیت مرگ…………………………………………………………………. 131

5-3-5. مراسم سبت نزد مسیحیان……………………………………………………. 131

5-3-6. ذکر نشانه های قیامت………………………………………………………… 133

5-3-7. تدفین در مسیحیت و مقابر عیسویان…………………………………………. 134

بخش چهارم : 5-4. انجیل و اعیاد مسیحیت…………………………………………. 134

5-4-1. انجیل های چهارگانه…………………………………………………………. 134

5-4-2. احترام به زن در انجیل و حجاب در انجیل………………………………….. 135

5-4-3. مفهوم خدا نزد مسیحیان……………………………………………………… 136

5-4-4. اعیاد مسیحیت……………………………………………………………….. 137

بخش پنجم : 5-5. موعظه ها و پیام ها عیسی………………………………………. 139

5-5-1. موعظه های عیسی به دوازده شاگردش……………………………………… 139

5-5-2. درخت طوبی………………………………………………………………… 141

5-5-3. پیام عیسی (ع) و مسئله اسطوره شناسی…………………………………….. 141

5-5-4. عرفان مسیحی خدای گرای انسان نگار……………………………………… 143

5-5-5. مبارزه با انحراف و تعریف………………………………………………….. 144

5-5-6. چهار امری که موجب آرامش می شوند……………………………………… 144

بخش ششم : 5-6. آموزشهای اجتماعی عیسی (ع) و پیروان عیسی (ع) و بعضی

 از فرقه ها مسیحیت…………………………………………………………………. 145

5-6-1. آموزشهای اجتماعی عیسی (ع)……………………………………………… 145

5-6-2. وضع اجتماعی و خرافی مسیحیان…………………………………………… 145

5-6-3. گفتگوها و مشاجرات مذهبی…………………………………………………. 147

5-6-4. شریعت و آزادی روح القدس………………………………………………… 149

5-6-5. رسولان و اعتقاد نامه رسولان……………………………………………….. 150

5-6-6. اعتقادات مسیحیان و مسیحیت نسطوری در ایران…………………………… 153

 بخش هفتم : 5-7. تأثیر آموزه های مسیحی بر دیگر ادیان و بالعکس……………… 154

5-7-1. مسیحیت و ویژگی های پسندیده آن…………………………………………… 154

5-7-2. ظهور اندیشه های گنوسی و مارکیونی………………………………………. 155

5-7-3. مهر پرستی و مسیحیت………………………………………………………. 156

5-7-4. هزاره سلطنت عیسی مسیح (ع)……………………………………………… 160

5-7-5. دعای اوزیریس برای خدای آفتاب (مقایسه با دین مسیح)……………………. 161

فصل ششم : بررسی تطبیقی آموزه های مانوی و مسیحیت در عصر ساسانی………. 162

بخش اول : 6-1. سرگذشت مانی و عیسی (ع)………………………………………. 163

6-1-1. خانواده مانی و عیسی (ع)…………………………………………………… 163

6-1-2. دوازده سالگی مانی و عیسی (ع)……………………………………………. 163

6-1-3. محتوای سخنان مانی و عیسی (ع) و پیروزی در میان مردم………………… 164

6-1-4. دین مانی و مسیح (ع)……………………………………………………….. 166

6-1-5. نام مانی و عیسی (ع) در آیین مانویت و مسیحیت…………………………… 167

بخش دوم : 6-2. تعالیم در مانویت و مسیحیت………………………………………. 168

6-2-1. اساس تعالیم در آیین مانویت و مسیحیت……………………………………… 168

6-2-2. بعثت مانی و عیسی (ع)……………………………………………………… 170

6-2-3. خدا در مانویت و مسیحیت…………………………………………………… 171

6-2-4. شیوه های گوناگون آموزه های مانی و عیسی (ع) به پیروانشان…………….. 173

6-2-5. اعتقادات مانی و مسیح (ع)………………………………………………….. 174

6-2-6. معجزات مانی و عیسی (ع)………………………………………………….. 176

6-2-7. اخلاقیات و زهد و تقوی در مانویت و مسیحیت……………………………… 177

6-2-8. علم نجوم در مانویت و مسیحیت…………………………………………….. 178

بخش سوم : 6-3. سلسله  اعتقادات در مانویت و مسیحیت…………………………. 179

6-3-1. معاد در مانویت و مسیحیت………………………………………………….. 179

6-3-2. روزه و نماز و صدقه در مانویت و مسیحیت………………………………… 179

6-3-3. بهشت و جهنم در مانویت و مسیحیت………………………………………… 181

6-3-4. گناه و توبه در مانویت و مسیحیت…………………………………………… 181

6-3-5. آیین اعتراف در مانویت و مسیحیت…………………………………………. 182

6-3-6. تثلیث در مانویت و مسیحیت…………………………………………………. 184

6-3-7. رستگاری و پرهیزگاری در مانویت و مسیحیت…………………………….. 184

6-3-8. تعمید و عشاءِ ربانی در مانویت و مسیحیت………………………………….. 185

6-3-9. موضوع داستان آفرینش و خلقت ماه و خورشید در مانویت و مسیحیت……… 187

6-3-10. اعیاد در کیش مانویت و مسیحیت………………………………………….. 188

6-3-11. اشعار و سرودهای مذهبی در مانویت و مسیحیت………………………….. 189

6-3-12. دعا در مانویت و مسیحیت…………………………………………………. 190

6-3-13. آیین ازدواج در مانویت و مسیحیت………………………………………… 190

6-3-14. نور وظلمت در مانویت و مسیحیت………………………………………… 191

6-3-15. عروج مانی و مسیح (ع) به آسمان…………………………………………. 192

بخش چهارم : 6-4. فعالیت های مذهبی در مانویت و مسیحیت……………………… 192

6-4-1. محل عبادت و فعالیت زنان در کیش مانویت و مسیحیت…………………….. 192

6-4-2. آیین تطهیر و موعظه ها در مانویت و مسیحیت……………………………… 195

6-4-3. جهان بینی در کیش مانویت و مسیحیت………………………………………. 196

6-4-4. گرامیداشت روزهای هفته در مانویت و مسیحیت……………………………. 196

6-4-5. پایان جهان و داوران در واپسین روزها در کیش مانویت و مسیحیت……….. 197

6-4-6. اسطوره ها در مانویت و مسیحیت…………………………………………… 199

6-4-7. حضرت آدم در کیش مانویت و مسیحیت…………………………………….. 200

6-4-8. تولید مثل در مانویت و مسیحیت…………………………………………….. 200

6-4-9. وجود آثار در مانویت و مسیحیت……………………………………………. 201

بخش پنجم : 6-5. پیروان و سلسله مراتب در مانویت و مسیحیت………………….. 202

6-5-1. پیروان و شاگردان مانی و مسیح (ع)………………………………………… 202

6-5-2. مانویت و مسیحیت پناهگاه طبقات محروم……………………………………. 204

6-5-3. مبلغین مانوی و مسیحی و اختلافات میان آنها……………………………….. 205

6-5-4. شرط لازم برای مانوی شدن در مانویت و مسیحی شدن در مسیحیت……….. 207

6-5-5. سلسله مراتب در مانویت و مسیحیت و اعمال آنها…………………………… 208

6-5-6. مراسم سوگواری در مانویت و مسیحیت…………………………………….. 210

بخش ششم : 6-6. تأثیر ادیان بزرگ در مانویت و مسیحیت………………………… 210

6-6-1. عملکرد زرتشتیان نسبت به مانویان و مسیحیان و تأثیر آن بر مذاهب……….. 210

6-6-2. تأثیر کیش بودایی در مانویت و مسیحیت…………………………………….. 211

6-6-3. تأثیر کیش زروانی در مانویت و مسیحیت…………………………………… 212

6-6-4. تأثیر آیین مهر بر مانویت و مسیحیت………………………………………… 213

6-6-5. تأثیر گنوسی ها و آموزه های مارکیونی در مانویت و مسیحیت……………… 214

فصل هفتم: نتیجه گیری………………………………………………………………. 216

نتیجه گیری…………………………………………………………………………… 217

منابع و مآخذ………………………………………………………………………….. 220