دانلود :بررسی عوامل بازدارنده میزان مشارکت زنان شهرستان جهرم در فعالیتهای ورزش تفریحی

بیان مسئله:

ورزش به عنوان یکی از مظاهر حیات فردی و اجتماعی  ضمن حفظ بقاء سلامت روحی و جسمی آحاد جامعه جهت ایفای صحیح نقشهای فردی، خانوادگی و اجتماعی حائز اهمیت است. این کارکرد عمده ورزش در خصوص بانوان از اهمیت مضاعف برخوردار می باشد و محرومیت اجتماع ازتأثیرات و کارکرد های فردی و اجتماعی ورزش، مسلماً خسارت جبران ناپذیری است که نه تنها نسل کنونی، بلکه نسلهای متمادی را متأثر خواهد نمود. داشتن اوقات فراغت و نحوه گذران آن به عوامل مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی مربوط می شود (15). قرن بیستم به زعم رئیس انجمن بین المللی ورزش همگانی سلامت و آمادگی جسمانی، قرن ورزش المپیکی بود و قرن بیست ویکم قرن ورزش همگانی و تفریحی است. در روسیه مردم علاقه خود را از ورزشهای شدید و تماشای فعالیتهای ورزشی به تفریحات آخرهفته و فعالیت در فضاهای ورزشی – تفریحی معطوف کرده اند (75).

ورزش زنان از بارزترین نمودهای فرهنگی هر جامعه است که غفلت در آن می تواند نظام فرهنگی جامعه را با مشکلات و تعارضهای جدی مواجه سازد، ضعف فرهنگ ورزش مانع از توسعه و رشد ورزش بویژه برای زنان جامعه می شود. عدم شناخت خانواده ها بویژه زنان از مزایای ورزش باعث شده است تا بنیان های سلامت نه فقط برای زنان بلکه برای خانواده ها و نهایتاً جامعه به خطر افتد و قواعد سایر نظامهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را نیز ممکن است تحت تأثیر قرار دهد.

حمیدی در کتاب مدیریت سازمانهای ورزشی بیان کرد که در کشور ما به فعالیتهای رقابتی جهت دستیابی به عناوین قهرمانی توجه می شود و مورد حمایت همگان می باشد و مزایای مادی، شهرت، سفرهای خارجی و … محور توجه مدیران ورزشی قرار دارد و بر ورزش همگانی سایه افکنده است.

اولین وظیفه کمیته ملی المپیک جمهوری اسلامی ایران کمک به پیشبرد تعلیم و تربیت نیروهای جوان فعال کشور، تشویق و ترغیب مردم به حفظ سلامتی و تندرستی خود از طریق مشارکت مثبت و کارساز در فعالیتهای ورزشی تعیین شده است.

ورزش و فعالیتهای ورزشی جزئی از فرهنگ هر ملت است. متأسفانه با آغاز هزاره سوم درصد حضور زنان در فعالیتهای وزرشی و تفریحی در بین کشورها متفاوت است. زنان کمتر از نیمی از مردان در فعالیتهای ورزشی شرکت می کنند به عقیده دیوریس و همکارانش اختلاف موجود در شکل قوانین فرهنگی که زنان از فرصتهای برابر با مردان برای شرکت در فعالیتهای ورزشی محرومند، ارائه داده اند.

متأسفانه به علت جاذبه های ورزش قهرمانی و پیوند آن با مسائل مالی و اقتصادی، ورزش همگانی با این همه قدرت و شکوفایی و سازندگی، در کشور ما مورد توجه قرار ندارد. کارشناسان همواره به این موضوع صحه گذاشته اند که محدودیتهای امکانات تفریحی و ورزشی برای زنان، عدم برنامه ریزی برای بهبود وضع امکانات، نبود یا کمبود مربیان مجرب، موانع فرهنگی و مشکلات خانوادگی بر عواملی چون بیکاری و بقیه مسایل و مشکلات زنان افزوده است. نبود کلوپهای تفریحی و باشگاههای سالم و سودمند، نداشتن فضای ورزشی مسائلی است که به ویژه دختران در آرزوی تحقق آن هستند. دختران جوان که مادران و مربیان آینده جامعه و الگوهای تربیتی و پرورش فرزندان نیز خواهند بود می خواهند با پرداختن به ورزش طبعاً به ارتباط اجتماعی مطلوبی دست یابند که ورزش می تواند یک ابزار بنیادی و نیروی خلاق در راستای وسایل تربیتی قرار داشته باشد.

 در کشور ما زنان به دلیل کمبودها و موانع مورد کم توجهی قرار می گیرند. در شرایط کنونی باید چشم انداز در راهکارهای مناسبی برای ورزش زنان در نظر گرفت. سازمان اجتماعی بر اساس دیدگاه جداسازی ورزش دولتی برنامه ریزی می شود و زنان نتوانسته اند در ورزشی نفوذ کنند و خط انحصار مردانه را بشکنند. آمار نشان می دهد زنان جامعه دچار پیری زودرس می شوند. جامعه ما یکی از جوان ترین جوامع دنیاست و دولت باید راهکار تازه ای برای بهینه سازی اوقات فراغت دختران بیندیشد. حتی دختران ایرانی برای گذراندن اوقات فراغت سالم  نه تنها با نابرابری فرصتهای اجتماعی، بلکه با موانع جدی ناشی از تفکر و سنت مواجه هستند. ورزش بانوان برخلاف ارزشهای رسمی در جامعه امروز است و زنان فاقد فرصتهای لازم برای تقویت جسم و روح خود هستند (48).

در دو دهه گذشته پیشرفتهای زیادی در خصوص فعالیتهای ورزشی دختران و زنان حاصل آمده است، ولی مشاهدات تجربی حاکی از آن است که در جامعه ما، مشارکت های ورزش زنان در مقایسه با مشارکت های ورزشی مردان نرخ کمتری دارد. هر چند در سالهای اخیر حضور زنان در عرصه فعالیتها و میادین ورزشی، رشد محسوسی داشته، اما این رشد در مقایسه با مشارکت های ورزش مردان و با توجه به جمعیت زنان قابل ملاحظه نیست و رسیدن به سطح مطلوب تلاشهای بیشتری را می طلبد. به عقیده دوفرانس از اواخر قرن نوزدهم تا امروزه جایگاه زنان در ورزش حتی در وضعیت برابری، سایر شرایط، پایین تر از جایگاه مردان بوده است.

سازمان تربیت بدنی در سال 1381 چنین بیان می کند که امروزه برای برنامه ریزی ورزش همگانی مردم خصوصاً زنان تحت پوشش قرار دادن آنها در این برنامه ها، باید فکر اساسی و اقدامی جدی و سریع به عمل آید، یعنی برنامه ریزی برای ورزش همگانی زنان باید به عنوان طرح ملی و یا بخش عمده ای از طرح جامعی که امروزه سازمان تربیت بدنی در حال تدوین و اجرای آن است، قرار گیرد تا برنامه ای مدون و همه گیر، منطبق با علایق زنان و منطبق با وضعیت اقتصادی کشور و همچنین منطبق با ارزشهای حاکم  بر کشور تدوین و لازم الاجرا باشد. با توجه به اینکه برای هر نوع برنامه ریزی در درجه اول باید اطلاعات دقیق، جامع و کافی از همه موارد که در برنامه باید گنجانیده شود و در اختیار برنامه ریزان قرار گیرد، متأسفانه در کشور ما خلاء اطلاعاتی وجود دارد. هر چند که در ادوار گذشته و در سالیان اخیر بطور پراکنده هر سازمانی بدون همکاری و هماهنگی با سازمان دیگر اطلاعاتی را در مورد ورزش همگانی کشور جمع آوری نموده است، اما مطالعات تفضیلی توسعه ورزش همگانی و تفریحی مربوط به طرح جامع سازمان تربیت بدنی در اسفند ماه 1381 اعلام می دارد که : آماردقیقی از تعداد افرادی که در ایران ورزش می کنند در دسترس نیست .

به هر حال حتی اگر اطلاعات جامع و دقیقی هم در اختیار باشد، سرعت تولید علم و شرایط اطلاعاتی امروز جهان پیشرفت تکنولوژی خلاقیت و شیوه های جدید برنامه ریزی در جهان ایجاب می کند که ما از آخرین افکار، ایده ها، نوآوری در برنامه ها، نوع امکانات و نوع همکاری و نوع سیاست گذاریها در کشورهای پیشرفته جهان در زمینه همگانی شدن ورزش خصوصاً ورزش زنان اطلاع کامل داشته باشیم.

در راستای جمع آوری اطلاعات در مورد زنان جامعه ما تحقیقاتی صورت گرفته است و تحقیق حاضر نیز به بررسی عوامل بازدارنده و میزان مشارکت زنان شهرستان جهرم در فعالیتهای ورزش تفریحی می پردازد. هدف از بررسی عوامل بازدارنده فعالیتهای اوقات فراغت که فعالیتهای ورزش تفریحی یکی از مهمترین بخشهای آن است، مشخص نمودن عواملی است که محققان در تحقیقات خود آن را لحاظ نموده و یا افراد، خود آن را درک یا تجربه کرده اند و این عوامل باعث محدود شدن شکل ترجیح و انتخاب گزینه های مختلف مربوط به گذران اوقات فراغت می شود یا اینکه شرکت و لذت بردن در اوقات فراغت را در یکجا متوقف و یا در کل سد می کند. برای بررسی عوامل بازدارنده در این تحقیق به تحقیقات مختلفی که در کشور و در سطح جهان صورت گرفته است، مراجعه شد و عوامل مختلفی که در تحقیقات مذکور شناسایی شده اند، چنین عنوان می گردد: عوامل اقتصادی، عوامل اجتماعی، عوامل شغلی، مسئولیتهای خانوادگی و شغلی، سیاست، عوامل جسمانی و روانی، امکانات و روش دسترسی به آنها، آگاهی، فرصتها، عوامل فرهنگی، مذهب و مشخصه های فردی نظیر تحصیلات، سن، تأهل و… از آنجا که بررسی این عوامل باید در تقسیم بندی و وظیفه بندی خاص صورت نگیرد، لذا ازمدل سلسله مراتبی عوامل بازدارنده اوقات فراغت (1991) استفاده می شود که در آن طبقه بندی این عوامل به شکل مناسبی ارائه شده است. در بحث بررسی میزان مشارکت عواملی نظیر سطح فعالیت، شدت و مدت فعالیت و … مورد بررسی قرار می گیرد. تحقیقات کرادفورد و همکارانش (1991) که در واقع صاحبان این مدل هستند، دو کمک عمده به تحقیقات مربوط به بررسی عوامل بازدارنده افراد از مشارکت در ورزش اوقات فراغت نمود، در تحقیقات مختلفی که قبل از ارائه مدل سلسله مراتبی عوامل بازدارنده اوقات فراغت به عمل آمده بود، بر عوامل بازدارنده و اثر آن بر مشارکت و یا عدم مشارکت افراد تمرکز داشت اما کرافورد و همکارانش (1991) نشان دادند که فقط مشارکت یا عدم مشارکت نیست که تحت تأثیر عوامل بازدارنده قرار می گیرند، بلکه نحوه انتخاب گزینه های مختلف و ارجحیت قائل شدن افراد در بین این گزینه ها نیز تحت تأثیر عوامل بازدارنده قرار دارند. مدل سلسله مراتبی عوامل بازدارنده اوقات فراغت موجب توسعه تعداد و سطح عوامل بازدارنده که می توانستند بر رفتارهای اوقات فراغت تأثیر بگذارند، گردید. بنابراین جکسون در سال 2002 در پژوهش خود چنین بیان می کند که عوامل بازدارنده نه تنها بر ارجحیت انتخاب و مشارکت افراد تأثیر می گذارند (کرافورد این دسته از عوامل را به نام عوامل بازدارنده ساختاری معرفی نمود) بلکه آنها بر نوع ارجحیت انتخاب افراد به چندین صورت مختلف و معنی دار نیز اثر گذارند و این عوامل را به طور قابل ملاحظه از طریق عملکرد دو نوع عوامل بازدارنده دیگر که کرافورد آنها را عوامل بازدارنده فردی و بین فردی نامیده است، صورت می گیرد.

همانطور که ذکر شد، کرافورد عوامل بازدارنده افراد از مشارکت در فعالیتهای ورزشی را در سه دسته فردی، بین فردی و ساختاری تقسیم نمود وعنوان کرد که افراد برای مشارکت در ورزش ابتدا باید به عوامل فردی تسلط یابند و سپس بر عوامل بین فردی و در نهایت بر عوامل ساختاری مسلط شوند تا بتوانند در فعالیتهای ورزشی شرکت کنند. به عبارت دیگر کرافورد به سلسله مراتبی از عوامل بازدارنده افراد از مشارکت در فعالیتهای اوقات فراغت و فعالیتهای ورزش تفریحی معتقد می باشد که فرد برای مشارکت یافتن در فعالیتهای ورزشی می باید به هریک از مراتب به نوبت تسلط یابد. عوامل فردی عواملی هستند که ارجحیت با علاقه به ورزش و فعالیتهای بدنی را سد می کنند و شامل حالات روانی، نگرشها و تصورات فردی می شوند. عوامل بین فردی عبارتند از نتیجه تعادل یا رابطه بین افراد و خصوصیات آنها و بالاخره عوامل ساختاری، عواملی هستند که بین علاقه به مشارکت و مشارکت واقعی مداخله می کنند. عواملی نظیر پول، وقت، فرصتها، امکانات، مسئولیتها، اشتغال و سلامت و سن در این طبقه قرار می گیرند (62).

جکسون در سال 2002 در پژوهش خود عنوان کرد که عوامل ساختاری که بطور جهانی ثابت هستند در کل به پنج طبقه تقسیم می شوند: 1- هزینه مشارکت   2- وقت و تعهدات   3-  مشکلات مربوط به امکانات و تجهیزات   4- جداسازی و تفکیک ( مثل اقلیتهای اجتماعی و تفکیک جغرافیایی)   5- فقدان مهارت و توانایی. هیچیک از افراد این عوامل را به یک صورت و با یک شدت تجربه نمی کنند.

به عقیده کرافورد و همکارانش (2002) بیشتر تحقیقاتی که در مورد عوامل بازدارنده اوقات فراغت صورت گرفته است، برعوامل ساختاری تأکید دارند. در حالی که این عوامل دورترین و بعیدترین عوامل هستند و احتمالاً کمترین اهمیت را در شکل رفتارهای اوقات فراغت دارند. در حالیکه عوامل بین فردی و فردی نزدیکترین و احتمالاً مهمترین عوامل اثرگذار بر مشارکت در فعالیتهای اوقات فراغت هستند. آنچه در تحقیقات کرافورد و همکارانش اهمیت دارد این است که همواره وجود عوامل بازدارنده موجب عدم شرکت افراد در فعالیتها نمی شود، بلکه در بسیاری از مواقع عوامل بازدارنده حضوردارند اما افراد با استفاده از روشهای مختلف در فعالیتها شرکت می کنند و از مشارکت خود لذت می برند. هر چند که کیفیت مشارکت و لذت بردن آنها در مقایسه با زمانی که عوامل بازدارنده وجود ندارند، بسیار متفاوت است .

در این تحقیق سعی شده است تا عوامل بازدارنده را کاهش داد و زمینه ای فراهم کرد که زنان کشور در فعالیت ورزشی مشارکت بیشتری در ورزش اوقات فراغت داشته باشند و به شناسایی تأثیر بیشتر هر یک از عوامل بازدارنده فردی و بین فردی و ساختاری بر میزان مشارکت بانوان در فعالیتهای ورزشی و اولویت بندی هر عامل پرداخت تا در روند توسعه ورزش بانوان و سوق دادن زنان به ورزش مؤثر واقع شود.