بررسی رابطه میان عوامل مالی و غیر مالی مؤثر بر گریز مالیاتی در شرکت¬های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

مقدمه

در بیشتر کشورهای جهان بخش عمده­ای از منابع درآمدی دولت، از طریق‎ ‎دریافت مالیات تامین ‏می­شود. سهم مالیات از کل درآمدهای عمومی در میان کشورها، متفاوت است‎ ‎و میزان آن بستگی ‏به سطح توسعه و ساختار اقتصادی آنها دارد. در این میان ، فرار‎مالیاتی و گریز از مالیات در ‏کشورها باعث شده است تا درآمدهای مالیاتی کشورها،‎ ‎همواره از آنچه که برآورد می­شود، کمتر ‏باشد و تمامی کشورها تلاش خود را برای کاهش‎ ‎این دو پدیده به کار می­گیرند یا از طریق اصلاح ‏نظام مالیاتی، به چاره جویی برمی‎‎خیزند. توجه به پیوند بین ‎سیاست مالیات و دستگاه وصول مالیات در اصلاح نظام مالیاتی کشور از هر ‏حیث موضوعی‎ ‎مهم و قابل تامل به شمار می­آید. ‎

مقایسه عملکرد مالیاتی و ظرفیت مالیاتی‎ ‎کشور، توجه ویژه­ای را نسبت به پایین بودن ظاهری ‏نسبت مالیات به محصول ناخالص داخلی‎ ‎در اقتصاد ایران پدید می­آورد. از این رو، وزارت ‏اموراقتصادی و دارائی بایستی در کنار توجه‎ ‎به موضوعاتی مانند‎:‎ شناسایی منابع مالیاتی، تعیین ‏میزان بهینه مالیات قابل‎ ‎پرداخت و مباحثی مانند میزان مشمولیت یا اصابت مالیاتی، تمکین ‏مالیاتی و‎ ‎معافیت­های مالیاتی، بخش مهمی از کارایی نظام مالیاتی کشور را در پدید آوردن زمینه‎ ‎ها ‏و شرایطی جستجو کند که با دقت، سرعت، کمترین میزان هزینه به ازای هر واحد‎ ‎مالیات وصول ‏شده، کمترین میزان سوء استفاده بتوان مالیات تعیین شده را وصول نماید.‎ ‎در این باره محاسبه ‏نسبت هزینه های مستقیم وصول درآمد دولت ، به کل درآمدهای مالیاتی‎ ‎نماگری را به دست می­دهد ‏که هزینه بالای وصول درآمدهای مالیاتی را در اقتصاد ایران‎ ‎به موضوعی مهم برای حداقل ساختن ‏آن مبدل می­سازد. ‎

به طور خلاصه، می­بایست هدف­گذاری آتی این وزارت برای درآمدهای مالیاتی در درون مجموعه ‏ای از کارکردهای قابل شناسایی‎ ‎برای سیاست بودجه ای و در حالت کلی­تر، در چارچوب ‏سیاست­های کلان اقتصادی دولت تعیین‎ ‎شود. ‎براین اساس ، افزایش درآمد مالیاتی به خودی خود یک هدف تلقی‏‎ ‎نخواهد شد و نیاز به درآمد ‏اضافی با در نظر گرفتن سقف نرخ رشد متعادل و نرخ انتظاری‎ ‎نسبت سرمایه به تولید در اقتصاد ‏ایران تعیین خواهد شد. این نکته به ویژه با در نظر‎ ‎گرفتن پیوند ضعیف بین انتظارات موجود از ‏نظام مالیاتی کشور و هدف­های توسعه­ای‎ ‎اقتصاد ملی اهمیتی دو چندان می­یابد‎. دولت برای تأمین هزینه‌های خود ازمنابع مختلف، درآمد تحصیل می‌­کند. گرچه بخشی از درآمدهای دولت در کشور ما از طریق استقراض از بانک مرکزی، بخشی از فروش نفت و بخشی دیگر از درآمد حاصل از خدمات مختلف مانند خدمات پستی، حمل و نقل و انحصارات دولتی است، اما مالیات نیز بخش بسیار مهم و اثرگذاری از درآمد دولت را تشکیل می‌دهد. اهمیت مالیات بیشتر از آن جهت است که ارتباط میان مردم و دولت را حفظ کرده و دولت را ملزم به پاسخ‌گویی در برابر درآمد به‌دست آمده می‌کند. صاحب‌نظران اقتصاد و توسعه معتقدند که درآمدهای مالیاتی در راستای تأمین هزینه‌های دولت، شرایط نامطلوب اقتصادی آن جامعه را بهبود می‌بخشد. سهم درآمدهای مالیاتی دولت‌ها ازتولید ناخالص داخلی کشورها معمولاً قابل ‌توجه است. البته در اقتصاد ایران این سهم رقم بسیار ناچیزی است. عدم فاصله‌ی میان دولت و مردم مهمترین مساله در پرداخت «با رغبت» مالیات است. زمانی که مردم بدانند هرگونه شانه خالی کردن از زیر پرداخت مالیات در نهایت به زیان خود آن‌هاست و مانع از اجرای برنامه‌های رفاهی دولت خواهد شد ، مطمئنا مالیات را با رغبت خواهند پرداخت. این موضوع الزامات بسیاری دارد که از آن جمله پاسخ‌گویی دقیق دولت به مطالبات مردم و انتقادهاست.

 این روزها همه جا صحبت از مالیات و الکترونیکی کردن ارائه اظهار نامه ها و افزایش وصول درآمدهای مالیاتی است، از دیرباز تاکنون مالیات یکی از ارکان اصلی درآمدی هر دولت بوده ومالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر درآمد دو شکل رایج اخذ مالیات در اکثرنظام­های مالیاتی دنیا می­باشد. درحالیکه درآمد مالیاتی کشورهایی مانند سوئد، دانمارک و بلژیک معادل نیمی از تولید ناخالص داخلی شان می­باشد، این رقم در کشور ما بدلیل اتکا به درآمدهای نفتی کم بوده و عدالت در اخذ مالیات نیز رعایت نشده است و لزوماً افراد پردرآمدتر مالیات بیشتری پرداخت نکرده اند. همچنین بخش قابل توجه­ای از درآمد کشورهای صنعتی و توسعه یافته از راه اخذ مالیات بدست می­آید و این پدیده بصورت یک فرهنگ درآمده و در بعضی کشورها برای فرار از مالیات مجازات سنگینی در نظر می­گیرند ولی در کشور ما به دلیل ساختارهای فرهنگی و اجتماعی و ناملموس بودن آثار پرداخت مالیات، پدیده مالیات گریزی یا ارائه اطلاعات غلط و دارا بودن دو دفتر یکی برای نظام مالیاتی برای بد جلوه دادن وضع درآمدی و خوب جلوه دادن برای سهامداران و شرکا و اخذ تسهیلات­، جزئی انکار ناپذیر از نظام مالیاتی ما شده است و در کنار این پدیده ما شاهد تسهیلاتی هستیم که در قالب­های مختلف پرداخت شده و بجای بکارگیری آن در تولید در راه­های مختلف صرف و این تسهیلات با مرور زمان معوق شده اند. بر این اساس در ادامه این فصل بیان مساله و اهمیت و ضرورت تحقیق مطرح خواهد گردید. اهداف تحقیق، قلمرو مکانی، زمانی و موضوعی مشخص و در نهایت به تعریف واژه­ها بصورت مفهومی و عملیاتی پرداخته خواهد شد.