بررسي حضور و پراکندگي گونه‌‌هاي مشاهده شده از تيره‌هاي بارهنگ (Plantaginaceae) و گزنه (Urticaceae) در محيط‌هاي رودرال و زگتال درون و حومه شهر همدان  

چكيده:

طي بهار و تابستان سال‌هاي 1391 و 1392،  برخي از مناطق رودرال و زگتال درون و برون شهر همدان که شامل تعدادي از مزارع، زمين‌هاي رها شده، فضاهاي سبز،  باغ‌ها، زمين‌هاي باير و همچنين حاشيه برخي از خيابان‌ها و ديوارهاي شهر مي‌شدند، در رابطه با موقعيت‌هاي كنوني و پراكندگي گونه‌هاي مشاهده شده از جنس Plantago از تيره بارهنگ (Plantaginaceae) و جنسUrtica  از تيره گزنه (Urticaceae) مورد بررسي قرار گرفتند. طي اين بررسي جمعاً 392 قطعه نمونه، از جنس Plantago و 327 قطعه نمونه از جنسUrtica   به طور تصادفي انتخاب و نمونه‌هاي جمع آوري شده از جنس‌هاي فوق در بيوتوپ‌هاي مختلف درون و حومه شهر همدان مورد شناسايي و بررسي قرار گرفتند. نتايج حاصل از اين بررسي، معرف حضور و پراکندگي گونه Plantago major، که داراي دو زيرگونه major و زيرگونه intermedia مي‌باشد و نيز گونه  P. lanceolata که در محيط‌هاي رودرال و زگتال درون و برون شهري، با پراكندگي قابل توجهي مي‌باشد. گونه P. lanceolata در مناطقي با درجات همروبي H_{3, 4, 5} مشاهده شد. ميزان حضور اين گونه در محيط‌هايي با درجه همروبي H₅ درمقايسه با درجات همروبي H₃,₄ بيشتر است. حضور گونه P. lagapus در مناطقي با درجات همروبي H₄ و به ميزان کم‌تري H_3,5 مشاهده گرديد و مي‌توان آن را گونه‌‌اي که درمحيط‌هاي زگتال، با پراکندگي نسبتاً پايين که بيشتر در محيط‌هاي زراعي مي‌رويد، معرفي کرد. گونه P. major نيز در محيط‌هايي با درجه همروبي H₄ و H₅ و با درصد حضور بالايي مشاهده گرديد، از جنس Urtica، گونه Urtica dioica که داراي دو زيرگونه dioica و kurdestanica مي‌باشد، مورد بررسي قرار گرفتند و هر دوي اين زيرگونه‌‌ها در هر سه محيط با درجه همروبي H_3,4,5 ديده مي‌شوند که ميزان حضور در محيط‌‌هايي با درجه همروبي H_4,5 نسبت به محيط‌‌هايي با درجه همروبي  H₃   بيشتر مي‌باشد. درحالي که بيوتوپ‌هاي مشاهده شده از اين گونه با گسترش شديد مناطق مسکوني و ايجاد پارک‌ها و ديگر فضاهاي سبز، در حال کاهش و عقب نشيني هستند. نتايج حاصل از  بررسي‌هاي مرفومتري گونه‌هاي تحت بررسي نشان دادند كه در افراد اين عناصر تنوع درون و بين‌گونه‌اي قابل توجهي مشاهده نمي‌گردد تا بتوان براي آنها صفات تاكسونوميكي بارزي را جهت بررسي‌هاي تاکسونوميکي در نظر گرفت. مطالعه بيوتوپ‌هاي محدوده‌هاي درون و برون شهر همدان نشان دادند که با گسترش و ساخت و سازهاي فراوان بسياري از محيط‌هاي زيست گونه‌هاي خودرو در معرض خطر تخريب قرار گرفته اند و چنانچه اين روند با همين سرعت ادامه يابد، کاهش و يا انقراض گونه‌اي در محيط‌هاي درون شهري نيز افزايش خواهند يافت. حفظ گونه‌هاي بيولوژيکي به معناي حفظ بيوتوپ‌هاي شهري است و بايد در اين راستا تا حد ممکن در حفظ آنها کوشا بود. 

واژه­هاي کليدي: رودرال، زگتال، همروبي، همدان، Plantago ، Urtica