دانلود: بررسي جغرافياي سياسي نخجوان و تأثير آن بر روابط ايران و آذربايجان

تعداد 140صفحه در فایل word

كارشناسي ارشد در رشته جغرافياي سياسي

بررسي جغرافياي سياسي نخجوان و تأثير آن بر روابط ايران و آذربايجان

– مقدمه

فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و به دنبال آن ظهور دولتهاي استقلال يافته جديد تأثيرات و تبعات شگرفي را در سطوح منطقه‌اي و بين‌المللي برجاي گذاشت كه بخشي از آثار آن را مي‌توان در منطقه ژئولپتيكي قفقاز جنوبي متشكل از سه دولت جديد آذربايجان ارمنستان و گرجستان مشاهده كرد.

در بين كشورهاي حوزه قفقاز جنوبي آذربايجان مهمترين كشور منطقه بشمار مي‌آيد چرا كه اولاً اين كشور محل تقاطع پنج جمهوري تازه استقلال يافته ديگر بوده ثانياً محل برخورد شرق و غرب نيز مي‌باشد ثالثاً منابع عظيم نفت و گاز موجود در آن اين كشور را به صحنه رقابت با بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي تبديل كرده است. بنحوي كه قدرتهاي جهاني درصدد يافتن جاپايي براي نفوذ خود در اين كشور هستند.

جمهوري اسلامي ايران روابط خود با جمهوري آذربايجان را از سال 1991 بعنوان كشوري كه با آن داراي پيوندهاي غني قومي، ديني، تاريخي و فرهنگي است آغاز نمود. از سال نخست استقلال اين كشور و در حاليكه چشم‌اندازهاي اميدواركننده‌اي نزد طرف ايراني براي تعميق روابط با آذربايجان وجود داشت وقوع برخي حوادث و روي‌‌كار آمدن برخي افراد در جمهوري آذربايجان باعث شكل‌گيري سياست‌هاي خصمانه در اين كشور عليه جمهوري اسلامي ايران گرديد.

دولتهاي گوناگون در آذربايجان هر يك بر اساس اولويتهاي كشورداري و سياستهاي خارجي خويش تلاش نمودند تا نوع روابط خارجي اين كشور با جمهوري اسلامي ايران را بر اساس مناسباتشان با ديگر كشورها، نيازهاي اقتصادي و صنعتي آذربايجان و شرايط سياسي و امنيتي دوره خود تعريف و مديريت نمايند.

بطور كلي روابط جمهوري اسلامي ايران با جمهوري آذربايجان طي هجده سال گذشته به 4 دوره تقسيم‌بندي شده است:

دوره اول

اولين رابطه با جمهوري آذربايجان يك سال بعد از فروپاشي شوروي و قبل از حكومت ايلچي‌بيك توسط يعقوب محمد اف دبير خوب كمونيست وقت در ارتباط با موضوع قره‌باغ برقرار شد. در آن زمان جنگ قره‌باغ در حال شعله‌ور شدن بود و پس از برقراري روابط سياسي بين دو كشور جنگ قره‌باغ اتفاق افتاد. جمهوري اسلامي ايران اولين كشوري بود كه بطور جدي براي جلوگيري از توسعه جنگ و حل مسالمت‌آميز بحران قره‌باغ آمادگي خود را براي ميانجيگري اعلام كرد. رؤساي جمهوري دو كشور در اوج جنگ به تهران دعوت شدند و توافقي بين آنها امضاء گرديد كه متأسفانه با دخالت كشورهاي ثالث به طرفداري از ارمنستان توافقنامه بين آنها نقض شد و حملات از طرف ارمنستان ادامه پيدا كرد.

دوره دوم

طي اين دوره نيروهاي پان آذريسم و پان تركيسم در داخل جمهوري آذربايجان با هدف قرار دادن جمهوري اسلامي ايران به بهانه اينكه ايران موجبات فريب جمهوري آذربايجان را فراهم آورده و سبب شده تا ارمنستان فرصت پيشروي پيدا كند رشد نمود. در چنين شرايطي جبهه خلق به رهبري ابوالفضل ايلچي‌بيگ با استفاده از اين شعارها زمام امور در كشور را بدست گرفت. بدنبال روي كار آمدن ايلچي‌بيگ رسانه‌هاي گروهي اين كشور ايران و روسيه را دشمنان استراتژيك خلق آذربايجان معرفي و همواره عليه اهداف سياسي ايران در قفقاز و آذربايجان سمپاشي مي‌نمودند. در هر حال عدم كفايت سياسي حكومت ايلچي‌بيگ سبب شد تا نامبرده در ظرف كمتر از يك سال از حيدرعلي‌يف بخواهد تا زمام كشور را بدست گيرد. طي اين دوره عليرغم نابساماني اوضاع روابط ايران و آذربايجان، همچنان جريان كمك‌هاي ايران به آذربايجان ادامه داشت.

دوره سوم

دوره سوم روابط با به قدرت رسيدن حيدر‌ علي‌يف آغاز شد حيدر علي‌يف بعد از بقدرت رسيدن سياست خارجي خود را بر اساس حفظ موازنه و فاصله يكسان با چهار كشور ايران، روسيه، تركيه و آمريكا اعلام نمود و تأكيد كرد كه با چهار كشور مذكور رابطه خوبي خواهد داشت. با آغاز دوره حيدر علي‌يف ما شاهد گسترش روابط جمهوري آذربايجان با جمهوري اسلامي ايران و دعوت از ايران براي شركت در كنسرسيوم نفتي قرن بوديم كه اين كنسرسيوم در سال 1994 تشكيل شد اما با فشار آمريكا جمهوري آذربايجان مجبور شد از ايران بخواهد از اين كنسرسيوم خارج شود. طبيعتاً اين اقدام كه تحت فشار آمريكا انجام شد. براي ايران نامطلوب بود و بر روابط سياسي دو كشور سايه افكند و تأثير منفي بسياري گذاشت. با اين وجود كمكهاي ايران به جمهوري آذربايجان و نخجوان ادامه يافت و بعد از آتش‌بس جنگ قره‌باغ، 45 هزار خانواده آذربايجاني كه آوارگان جنگ بودند. تحت پوشش كميته امداد قرار گرفتند، بتدريج اختلافات در مورد قرارداد قرن به فراموشي سپرده شد و جمهوري آذربايجان در حوزه گازي شاه دنيز 10 درصد از سهام را به جاي قرارداد قرن، به جمهوري اسلامي ايران پيشنهاد و ايران نيز اين پيشنهاد آذربايجان را پذيرفت.

دوره چهارم

اين دوره با روي كار آمدن الهام علي‌يف آغاز شد. در اين دوره روابط دو كشور از مرحله اعتماد‌سازي به مرحله تعامل راهبردي وارد شده و سطح روابط از سياسي- اقتصادي به سطح نظامي- امنيتي ارتقاء يافته است. طي اين دوره خواست جدي باكو از تهران قطع ارتباطات با ارمنستان بوده تا بتوانند فشار بيشتري را براي بازپس‌گيري قره‌باغ به ايروان وارد نمايند كه اين خواسته از سوي جمهوري اسلامي ايران بدليل پايبندي به سياست حسن همجواري با تمام كشورهاي همسايه عملي نشده است.

سياست خارجي الهام علي‌يف رئيس جمهور كنوني آذربايجان بر مبناي حفظ توازن در روابط با روسيه، ايران، تركيه و آمريكا و در ادامه سياستهاي پدرش مي‌باشد و حتي‌المقدور در مصاحبه‌هاي مختلف از مواضع اصولي كشورمان در قبال مسائل جانبداري نموده است.

اعتمادسازي و بهبود روابط با جمهوري آذربايجان در مقام همسايه شمالي ايران و كشوري كه مردم آن بيشترين اشتراكات مذهبي را با مردم ايران دارند يكي از الزامات منافع ملي ايران و در رأس آن تضمين امنيت ملي ايران است و بالعكس آن تيرگي روابط دو كشور ظرفيت قوي‌تري را براي ايجاد بحران‌هاي سياسي، فرهنگي، اقتصادي و….. ميان دو كشور فراهم مي‌نمايد.

جمهوري آذربايجان كشوري دو پاره است كه بخش برونگان آن بنام جمهوري خودمختار نخجوان فاقد امكان برقراري ارتباط مستقيم با قلمرو اصلي بوده و بدون پيوستگي جغرافيايي در غرب توسط ارمنستان جدا افتاده كه امكان ارتباط آن با قلمرو اصلي و تأمين نيازهاي اقتصادي آن از طريق جمهوري اسلامي ايران ميسر مي‌گردد.

با توجه به اين موقعيت ژئوپليتيكي خاص بوجود آمده براي ايران كه مزيتي نسبت به ديگر بازيگران صحنه قفقاز مي‌باشد. در اين رساله تلاش خواهد شد ضمن بررسي توزيع سياسي همسايگان شمال‌غربي ايران به ويژه جمهوري خودمختار نخجوان امكان استفاده حداكثري ايران از اين موقعيت ژئوپليتيكي بمنظور روابط با آذربايجان مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار گيرد.

بررسي جغرافياي سياسي نخجوان و تأثير آن بر روابط ايران و آذربايجان