بررسي جامعه شناختي جهت گيري­­هاي ديني دانشجويان دانشگاه­هاي دولتي شهر اصفهان  

چكيده:

            دين به عنوان يکي از نهاد هاي اجتماعي در تقسيم بندي جامعه ­شناسان جايگاه خاصي دارد و به عنوان يک بعد مهم از زندگي انسان مورد توجه قرار گرفته است. هر انساني بسته به تجربياتي که از زندگي­اش کسب مي­کند و با توجه به خصوصيات، نگرش­ها و عقايدي که دارد، به شيوه خاصي دين­داري مي­کند و از زاويه ديد خودش به مسائل ديني نگاه مي­کند. به همين دليل براي پي بردن به نوع و جهت­گيري ديني دانشجويان بايد زندگي ديني آنان را مورد ارزيابي قرار داد. مسئله اين پژوهش تنوع و تکثري است که در مقوله دين­داري در زمانه کنوني حادث شده است. اين مطالعه با پذيرش اين پيش­فرض که دين­داري به مثابه امري متنوع و متلون خارج از دوگانه دين­دار يا بي­دين بودن افراد است سعي دارد ضمن نشان دادن انواع جهت­گيري ديني در بين دانشجويان دانشگاه ­هاي دولتي شهر اصفهان، به بررسي عوامل اجتماعي مؤثر بر آن نيز بپردازد. براساس نظريات مطرح شده توسط وبر، ملکيان، سروش، جان هيک و آلپورت پيرامون انواع جهت­گيري ديني، جهت­گيري­هاي ديني سکولاريستي، پلوراليستي، بنيادگرايي، دروني، بيروني، اين­جهاني، آن­جهاني، مصلحت­انديش، معرفت­انديش و تجربت­انديش انتخاب شدند. همچنين با توجه به نظريات مطرح شده توسط وبر، مرتن، نظريات پردازان سرمايه اجتماعي از جمله پاتنام، بورديو و کلمن و براساس نظريات ارتباطات از جمله نظريه کاشت، نظريه برجسته­سازي و نظريه شکاف آگاهي، متغيرهايي از قبيل پايگاه اقتصادي – اجتماعي، سرمايه اجتماعي، نوع گروه مرجع، نوع مصرف رسانه­اي و شبکه ارتباطي به عنوان عوامل مؤثر بر جهت­گيري­هاي ديني دانشجويان شناخته شدند. اطلاعات پژوهش با روش پيمايشي، از نمونه­اي با حجم 386 نفر از جامعه آماري 48992 نفري دانشجويان دانشگاه­هاي دولتي شهر اصفهان با روش نمونه­گيري احتمالي طبقه­اي متناسب با حجم انتخاب و جمع­آوري شده و مراحل آماري آن با استفاده از نرم ­افزارهاي  spss16و Amos22 انجام شده است. براي بررسي اعتبار و پايايي پژوهش از اعتبار صوري، سازه­اي و تجربي و ضريب آلفاي کرونباخ استفاده شده است. نتايج تحقيق گوياي آن است که اکثريت پاسخگويان ديدگاهي ضد سکولاريستي داشته و به نوعي موافق بنيادگرايي بوده­اند. همچنين نتايج بررسي اعتبار تجربي پژوهش نشان داد که بين سکولاريسم با جهت­گيري­هاي ديني بنيادگرايي، آن­جهاني، دروني، معرفت­انديش و تجربت­انديش رابطه معکوس و بين سکولاريسم با جهت­گيري­هاي ديني پلوراليسم و مصلحت­انديش رابطه مستقيم از نظر آماري وجود دارد. نتايج تحليلي پژوهش مؤيد اين مطلب است که متغير پايگاه اقتصادي – اجتماعي بيش­ترين رابطه را با جهت­گيري ديني سکولاريستي، بتا (0.145) و کم­ترين رابطه را جهت­گيري ديني بنيادگرايانه، بتا (0.125-) دارد. همچنين در مورد نوع رسانه بايد گفت که بين ميزان استفاده از تلويزيون خارجي  با جهت­گيري­هاي ديني بنيادگرايانه، آن­جهاني، دروني، معرفت­انديش و تجربت­انديشانه رابطه معکوس وجود دارد. همچنين بين ميزان استفاده تلويزيون داخلي و جهت­گيري­هاي ديني سکولاريسم و مصلحت­انديشانه رابطه معکوس و معناداري از نظر آماري وجود دارد. از ديگر متغيرهاي مستقل پژوهش مي­توان به سرمايه اجتماعي اشاره کرد. بين اين متغير با جهت­گيري­هاي ديني بنيادگرايانه، دروني، بيروني، اين­جهاني، معرفت­انديشانه و تجربت­انديشانه رابطه مستقيم و با جهت­گيري­هاي ديني سکولاريستي، پلوراليستي و مصلحت­انديشانه رابطه معکوسي وجود دارد. درمورد نوع گروه مرجع نيز بايد به اين نکته اشاره کرد که بين اين متغير با جهت­گيري­هاي ديني سکولاريسم، پلوراليسم و مصلحت­انديشانه رابطه معکوس و با جهت­گيري­هاي ديني بنيادگرايانه، تجربت­انديشانه، اين­جهاني و دروني رابطه مستقيمي دارد. نتايج جداول برازش مدل نمودارهاي تحليل مسير نيز گوياي آن هستند که تمامي نمودارهاي ترسيم شده، از نظر برازش، در حد مطلوبي قرار دارند. 

واژگان كليدي: دين­داري، جهت­گيري ديني، سرمايه اجتماعي، نوع مصرف رسانه­اي، شبکه ارتباطي، نوع گروه مرجع، پايگاه اقتصادي – اجتماعي.