ارزيابي تنوع مورفولوژيكي، ژنتيكي و فيتوشيميايي جمعيت­هاي آويشن كوهي ايران (Thymus kotschyanus)  

تعداد156صفحه در فایل word

دکتري رشته علوم باغباني (Ph. D)

گرايش: گياهان دارويي، ادويه‎اي و نوشابه‎اي

ارزيابي تنوع مورفولوژيكي، ژنتيكي و فيتوشيميايي جمعيت­هاي آويشن كوهي ايران

(Thymus kotschyanus)

چکيده

   آويشن کوهي Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen.)) يکي از گونه هاي بومي جنس آويشن در ايران است. با توجه به اهميت اقتصادي گياه دارويي آويشن، بررسي و مقايسه كارايي نشانگر هاي مولكولي، بيوشيميايي و مورفولوژيكي در تفكيك جمعيت هاي آن اهميت دارد. در اين مطالعه 15 جمعيت‎ آويشن کوهي متعلق به هفت استان کشور(تهران، کرمان، زنجان، قزوين و …)، مورد ارزيابي قرار گرفتند.

نتايج تجزيه واريانس صفات کمي نشان داد كه جمعيت ها از نظر كليه صفات مورد بررسي تفاوت معني داري با هم)01/0(p≤، دارند. در اين تحقيق 32 صفت مورفولوژيک بررسي شد که، تجزيه خوشه اي صفات كمي(20 صفت) جمعيت هاي آويشن کوهي را به سه گروه تقسيم بندي کرد. بر اساس صفات کيفي(12 صفت) جمعيت ها در پنج گروه طبقه بندي شدند. ضرايب همبستگي بين صفات كمي نشان داد كه بيشترين همبستگي مثبت و معني دار)01/0(p≤، مربوط به وزن تر بوته با وزن خشک بوته (99/0+=r) و طول شاخه گلدار با طول ميانگره (66/0+= r) مي باشد.

   نتايج فيتوشيميايي نشان داد جمعيت‎هاي مختلف آويشن کوهی از نظر میزان اسانس داراي تفاوت معني‎داري در سطح آماري يک درصد هستند. به طوري که بیشترین میزان اسانس (85/0 درصد) مربوط به جمعیت تهران، آذربایجان غربی (1) و آذربایجان غربی (4) و بالاترین درصد اسانس متعلق به جمعیت کردستان (1) به میزان 42/40 درصد بود و نیز بالاترین میزان کارواکرول اسانس به ترتيب در جمعيت کرمان (08/33 %) و زنجان (3) به ميزان (49/30 %) يافت شد. به غير از ترکيب کارواکرول، جمعيت­هاي آويشن کوهي از نظر ساير ترکيبات مورد مطالعه نيز داراي تفاوت معني داري )01/0(p≤، بودند، در مجموع 23 ترکيب شيميايي در اسانس جمعيت­ها شناسايي شد که عمده آن­ها به ترتيب کارواکرول، تيمول، 1و8- سينئول، اورتوسايمن، کارواکرول متيل اتر، زد- کاريوفيلن، کامفر و لينالول بود. تجزيه خوشه اي ترکيبات شيميايي اسانس، جمعيت هاي آويشن کوهي را به دو گروه تقسيم بندي كرد.

   در بررسي تنوع ژنتيكي بين جمعيت هاي آويشن کوهي 15 آغازگر ISSR استفاده شد، که در مجموع 132 باند توليد شد که از اين تعداد 110 باند چند شكل بودند، كه بيشترين تعداد باند مربوط به آغازگرهايIS8  و 903 با 12 باند و كمترين آن آغازگر IS9 با 6 باند بود. بيشترين تشابه (85/0( بين جمعيت هاي کردستان(2) و قزوين(2) مشاهده شد. كمترين مقدار PIC (09/0) مربوط به آغازگرIS5 و بيشترين مقدار PIC (358/0) مربوط به آغازگر IS10 بود، متوسط PIC در اين تحقيق 253/0 بود. تجزيه خوشه اي داده هاي مولکولي بر اساس الگوريتم UPGMA، جمعيت هاي آويشن کوهي را در سطح تشابه 76/0 به پنج گروه تقسيم بندي کرد که جمعيت هاي قزوين، کردستان و آذربايجان غربي از هم تفکيک شدند. نتايج نشان داد که تنوع در بين جمعيت بالاست ولي هيچ ارتباط معني داري بين تنوع ژنتيکي و اندازه جمعيت و يا ناحيه پراکنش بدست نيامد.

  داده هاي مولكولي و داده هاي فيتوشيميايي در بين 15 جمعيت آويشن کوهي، جمعيت هاي آذربايجان غربي، کردستان و قزوين را از هم تفکيک کرد. نتايج نشان داد که جمعيت هاي آذربايجان غربي (1 و4) و تهران بيشترين ميزان عملکرد اسانس و در اکثر صفات مورفولوژيک هم بالاترين ميانگين را داشتند.

نتايج رگرسيون نشان داد آلل هاي IS2-02 و IS7-03 با صفت وزن تر بوته و آلل هاي 826-10 و 827-01 با صفات کامفن و کاريوفيلن اکسايد بالاترين همبستگي را دارد. در ميان آلل هاي مربوط به آغازگرهاي 903 و IS8، آلل هاي آگاهي بخش متعددي مشاهده شد که با صفات زيادي همبستگي داشتند بنابراين مي توان نتيجه گرفت که اين دو آغازگر ISSR در بررسي صفات مورفولوژيکي و فيتوشيميايي و نمايش تغييرات آن ها بسيار موثر و مفيد است.

 با اين حال استفاده همزمان از اين سه گروه نشانگرها جهت دست يابي به بهترين گروهبندي در جمعيت هاي آويشن مفيد به نظر مي رسد، با توجه به اينکه جمعيت­هاي آويشن کوهي مورد مطالعه در شرايط زراعي يکسان کشت شده بودند از نظر صفات مورفولوژيکي، ترکيبات شيميايي اسانس و ژنتيکي تفاوت قابل توجهي نشان دادند که اين مسئله مي­تواند ناشي از عوامل ژنتيکي باشد که در برنامه هاي اصلاحي کاربرد دارد.

کلمات کليدي: آويشن کوهي، تنوع ژنتيکي، تنوع مورفولوژيکي، تجزيه خوشه اي، جمعيت، اسانس، تيمول