دانلود :کوفیان در عصر امام حسین علیه‏السلام

تعداد 142 صفحه  درword

کوفیان در عصر امام حسین علیه‏السلام

-1- بیان مسأله پژوهش

تاریخ شیعه، همواره پر از ابهامات و تردیدها در تعیین مصداق امام بوده است. شیعیان، بعد از شهادت امام حسین (ع)، در انتخاب و شناخت امام دچار تفرقه و چند­­دستگی شدند. از آغاز اولین انشعابات فرقه­ای در میان شیعیان،گروه­هایی ظهور می­کردند که یا ادعای غیبت برای امامی که در­گذشته بود را داشتند و یا قائل به امامت فرد دیگری می­شدند؛ و این ادعا و یا اعتقاد آنان، یا به خاطر سوء­استفاده و عوام­فریبی بود و یا ناشی از برداشت­های نادرست و دریافت اشتباه از روایات نقل شده در باب غیبت و امامت.  به­طوری که بعد از شهادت هر امامی، پیروان او به دو یا چند گروه تقسیم می­شدند.

کوشش و جدیت خلفای عباسی، برای زیر نظر گرفتن امامان شیعه و محدود کردن فعالیت­ها و همچنین دیدار آنها با شیعیان که پیش از رحلت امام رضا (ع) آغاز شده بود، در عصر امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) با شدت بیشتری ادامه یافت.

 همچنین به خاطر بازداشتن امامان شیعی از هرگونه تلاش فرهنگی و سیاسی و سخت­گیر­ی­های اعمال شده بر شیعیان، امامان ناچار به رعایت شدید تقیه بودند و هر چه فشار دستگاه حاکم بیشتر می­شد، ارتباط امام با شیعیان، محدودتر می­شد به­طوری­که در زمان امامین عسکریین (ع) اکثر ارتباط­ها، غیر مستقیم و از طریق وکلا و خواص بود.

خلفای عباسی، امام حسن عسکری(ع) را، به خاطر یافتن جانشین و فرزندشان، تحت نظارت و مراقبت شدید­تری قرار داده بودند، امام(ع) هم کوشش کرد تا هویت فرزندش حجت بن الحسن(ع) که به سال 256 هـ.ق تولد یافته بود، برای دیگران پوشیده بماند. به­ویژه ایشان فرصت و امکان ایجاد ارتباط با پیروان و شیعیان خود را نداشت و بیشتر آنان از تماس آزاد با آن حضرت ، محروم بودند. تنها خواص شیعه بودند که در زمان حیات امام حسن عسکری(ع) از وجود فرزند ایشان، آگاهی داشتند. همین خواص هم به خاطر فشارهای دستگاه حاکم و حفظ جان امام زمان(ع) مجبور بودند راه تقیه را در پیش بگیرند. بنابراین با شهادت امام حسن عسکری(ع) بیشترین مشکلات در تعیین امام، به شیعه راه یافت.

جریان دیگری که به این مشکل یعنی تعیین جانشین به حقّ امام، دامن زد، ادعای دروغین برادر امام عسکری(ع) بود. جعفر، مشهور به «کذّاب» کوشید امامت را از آن خود کند و عده­ای را دور خود جمع کرد،  ولی به نتیجه نرسید. زیرا از همان سال غیبت تا سال درگذشت ابوالحسن علی بن محمد سمری (329هـ ق)، آخرین نایب خاص امام دوازدهم، چهار نایب از سوی حضرت حجّت(ع) برای در اختیار گرفتن زمام امور شیعیان معین شدند و از آن پس غیبت کبری آغاز گردید. ولی عملاً ادعاهای جعفر کذّاب و دیگر مدعیان امامت، شیعه را پریشان­تر کرد و میدان را برای تاخت و تاز مخالفان به ویژه معتزله، اصحاب حدیث، زیدیه و خلیفه عباسی باز گذاشت و دوره­ای آمد که شیعه در تاریخ خود، مانند آن را کمتر شاهد بوده است.

بخشی از شیعیان در مورد تعیین جانشین امام(ع)، دچار حیرت و سردرگمی شدند و اختلاف به اندازه­ای رسید که به نقل شیخ مفید، چهارده انشعاب در شیعه پدید آمد که از آن میان سه فرقه به وجود مهدی(ع) یقین داشتند. مسعودی در این مورد می­گوید: «مردم، پس از وفات حسن بن علی ، بیست فرقه شدند و هر یک بر باور و عقیده­ای بودند.» (مسعودی،1363،ج4/112). سردرگمی بزرگی برای شیعیان پدید آمد که نویسندگان شیعه از آن، تحت عنوان «دوران حیرت» نام می­برند. اخباری مربوط به بیست سال پس از شروع غیبت کبری در حدود سال 352 هـ ق وجود دارد که نشان می­دهد حیرت و ناامیدی از بازگشت سریع امام دوازدهم، ویژگی بارز محافل امامیه بوده است.

این حیرت با تبدیل وضعیت از حالت غیبت صغری به حالت غیبت کبری، بسیار بیشتر شده و پرسش­های زیادی در مورد غیبت و چگونگی بهره­گیری از امام، ذهن مردم را به خود مشغول کرد تا جایی­که، این حالت حیرت و تردید در میان اهل فضل و علم هم راه یافت.

 در عصر آشفتگی و حیرت که رابطه ظاهری شیعیان با امام(ع) قطع شده بود، تبیین فلسفه غیبت با بهره­گیری از عقل و دلایل عقلی از اهمیت ویژه­ای برخوردار گردید و علمای شیعه کتاب­هایی را در مورد غیبت امام(ع) و  زدودن شبهات و ردّ سایر فرقه­ها  به رشته تحریر درآوردند. این نگاشته­ها نقش شایانی در کشف و رفع حیرت در جامعه شیعه داشت.

تلاش و کوشش در رفع و کشف حیرت، در کتاب­هایی که نگاشته شد و حتی بر عنوان برخی ازکتاب­ها تأثیر گذاشت. چنانچه علی بن بابویه کتاب«الامامة والتبصرة من الحیرة» را نگاشت و شیخ صدوق کتاب «کمال الدین و تمام النعمة فی اثبات الغیبة و کشف الحیرة» را به نگارش درآورد.

کمال الدین و تمام النعمه نام کتابی است که شیخ صدوق در اواخر عمر خود تألیف کرده است. شهری که این کتاب در آن تألیف شده، نیشابور است که در قرون اولیه اسلامی از شهرهای بزرگ ممالک اسلامی به شمار می­آمد و جمعیت آن را بالغ بر یک میلیون نفر ذکر کرده­اند. در آن روزگار، بیشتر کسانی که نزد شیخ آمد و شد می­کردند، در امر غیبت متحیر بوده و در امر قائم(ع) شبهاتی داشته­اند و شیخ صدوق همت خود را مصروف ارشاد آنان و بازگرداندن ایشان به راه حق می­نمود تا آنکه شیخ نجم الدین ابوسعید ابن صلت قمی را ملاقات می­کند. او در موضوع غیبت امام عصر(ع) دچار حیرت و تردید شده بود. شیخ صدوق در اثبات امام(ع) و غیبت او، مباحثی یادآور شد و اخباری درباره­ی غیبت امام(ع) از پیامبر اکرم(ص) و ائمه هدی(ع) نقل می­کند که شک وی را زایل می­سازد. شیخ نجم­الدین از شیخ صدوق درخواست می­کند که کتابی در این معنی تألیف کند و شیخ هم به او وعده می­دهد که اگر خداوند، اسباب رجوع وی را به وطن و محل استقرارش (ری) فراهم کند، آن کتاب را بنویسد.

اما او در عالم رؤیا، امام مهدی(ع) را می­بیند که در طواف خانه خدا به وی خطاب می­فرماید: «لم لا تصنف کتاباً فی الغیبة؟» چرا در باب غیبت کتابی نمی­نویسی و غیبت­های انبیاء را در آن ذکر  نمی­کنی؟ و او گریان از خواب بیدار می­شود و در بامداد همان روز، به تألیف کتاب کمال الدین اقدام می­نماید. (صدوق،1390، ج1 /6)

به این ترتیب، علمای شیعه در پاسخ به پرسش­های مطرح شده در مورد غیبت امام عصر(ع) و به منظور رفع حیرت و شبهه در میان شیعیان، به تکاپو و جستجو پرداختند.برخی از نویسندگان، فصولی از کتاب­شان را به این باب اختصاص دادند و بعضی دیگر از علمای شیعه کتابی مستقل در این خصوص نگاشتند.

در این پژوهش تلاش می­شود ابتدا دوران حیرت و فضای حاکم در میان شیعیان تبیین شود. بعد به معرفی علماء و نگارش­هایی که در این باب داشته­اند، می­پردازیم.