قرآن و اومانیسم

تعداد 413 صفحه فایل word

چکیده:

از نگاه قرآن کریم انسان از ویژگی­های منحصر به فردی مثل عقل، اختیار، میل به کمال، فطرت سلیم، روح جاودان، قدرت بیان و هدف­مندی برخوردار است. انسان در نگاه قرآن، جانشین خدا و مسجود فرشتگان است؛ او دمیده شده روح خدا و پرتوی از وجود خداست؛ جسمش از خاک نشأت گرفته اما روحش به خدا متصل است و خداوند همه­ی هستی را برای او، و او را برای خود آفریده است.

در عین حال انسان قرآنی، استعدادهای طبیعی و منفی هم دارد و همیشه میان دو بی­نهایت، درگیر است؛ اگر در پرتو قرآن تربیت یابد از فرشتگان بالا رود و اگر خود را از آن محروم سازد چنان سقوط نماید که شایسته نام حیوانی نیز برایش نشاید. انسان‌شناسی قرآن هم به جسم و دنیا، و هم به روح و عقبا؛ هم به استعداد‌های مثبت و

 هم به طبیعت منفی او توجه دارد و از چنان جامعیتی برخوردار است که عقل‌ها و اندیشه‌هارا به حیرت وا می‌دارد و جلوه‌ دیگری از اعجاز این کتاب الهی را به اثبات می‌رساند.

با وجود تمامی جایگاهی که انسان قرآنی دارد، محور همه­ی امور خداست و اعتقاد به خدا‌مرکزی، هیچ تقابلی با ارزش و مقام انسان و آزادی و اختیار او ندارد. در نظام خدا‌مرکزی، محور همه­ی امور و مبدأ و مقصد خداست و هدف جهان، انسان و مقصد انسان خداست؛ هستی از خدا نشأت گرفته و به سوی خدا در تکاپو و حرکت است. مبنای همه بایدها و نبایدها- با توجه به خالق، فیّاض، حاکم، مالک و ربوبیت خداوند متعال- ذات لا یتناهی الله است.

اما در نظام انسان‌مرکزی و اومانیسم محور همه­ی امور انسان و امیال اوست. در این اندیشه انسان و خرد او جانشین خداست، انسان موجودی است مستقل و یگانه و به هیچ قدرتی خارج از خود متکی و پاسخ‌گو نیست، چرا که باوری به عالم غیب وجود ندارد. تمامی بایدها و نبایدها، خیر و شرها را انسان تعیین می‌کند و هستی و طبیعت می‌بایست بر اساس خواسته‌های او تنظیم شود. گرچه اومانیسم به دوگروه الحادی و متأله تقسیم می‌شوند، اما نقطه­ی اشتراک هر دو، تقدم خواسته­ها و نیازهای مادی انسان و آزادی مطلق العنانی او در تمامی زمینه هاست.

هرچند ریشه های اندیشه­ی اومانیسم را می‌توان در یونان باستان جستجو کرد، اما این تفکر به عنوان یک نهضت در عکس العمل به سخت‌گیری های کلیسا در باره علم و عقل و نارسایی آموزه­های تحریف شده آن در عصر نوزایی، از ایتالیا شروع و به تدریج در سراسر اروپا گسترش پیدا کرد.

اندیشه­ی اومانیستی که با مباحث ادبی و هنری شروع و به تدریج سیطره کامل در عرصه­های فلسفی و اجتماعی پیدا کرد، در پنج قرن اخیر هر چه در بساط داشت با انشعابات گوناگونش در مقام نظر و عمل با توجه به مجال پیش آمده به جهانیان عرضه نمود. گرچه اکثر تحولات دنیای جدید و شکوفایی­های علمی- صنعتی و نیز پیدایش ساز و کارهای نظام­های سیاسی و رفاه نسبی مردم را می‌توان در کارنامه اومانیسم ثبت کرد، اما این اندیشه مُولّد پیامدهای منفی و خسارت­های جبران­ناپذیری در عرصه‌های معرفتی، فلسفی، اخلاقی و معنوی، و سیاسی و اجتماعی بوده است.

سخن نهایی این که قرآن کریم انسان گرایی را تا آنجا که به نفی ارزش­های انسانی و الهی نینجامد می­پذیرد؛ و بر کسب ارزش­های انسانی و شکوفایی استعدادهای زمینی و آسمانی او تأکید می‌کند؛ اما هیچ گاه انسان را یگانه خالق ارزش­ها نمی‌داند.