قاعده لا ضرر از دیدگاه فریقین

تعداد 111 صفحه فایل word

چکیده

محتوای این پایان‌نامه تحت عنوان «قاعده لا ضرر و لا ضرار» در ذیل چهارفصل بیان‌شده است در فصل اول ‌به توضیح کلمه‌ها و واژه‌های مربوطه تحت عنوان مفاهیم و کلیات بحث شده است و ابعاد گوناگون قواعد به‌صورت عام و قاعده لا ضرر به‌صورت خاص از معانی لغوی و اصطلاحی تا سیر تاریخی و جهات دیگر مرتبط با آن مورد بررسی قرارگرفته است و اثبات کردیم که قاعده لا ضرر از حیث منشأ به زمان حیات پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد «ص» برمی‌گردد و در متن کتاب وحی «قرآن» از آن سخن به میان آمده است، منتها بار دیگر نبی مکرم اسلام آن را در داستان سمره بن جندب مطرح فرمود، اما تدوین این فرمایش پیامبر اسلام به‌ عنوان قاعده به زمان شهید اول با ظهور کتاب «القوائد و الفوائد» برمی‌گردد.

در فصل دوم مدلول قاعده لا ضرر را در نظریه‌های امامیه و عامه مورد تحقیق قرار دادیم که در نتیجه معانی ذیل در نظریه‌های فقهای امامیه در مورد جمله‌ای «لا ضرر و لا ضرار» آورده شده است (نفی به معنای نهی،نفی حکم ضرری،نفی حکم به لسان موضوع،نفی حکم بدون تدارک، نفی حکم حکومتی) اما در میان علمای عامه با توجه به تتبع که محقق شد فقط به یک نظریه مواجه شدم و آن عبارت است از نفی به معنای نهی.

در فصل سوم مستندات «قاعده لا ضرر و لا ضرار» را در (کتاب و سنت، اجماع، عقل) پیگیری کردیم و به آیه‌های دلالت‌کننده برنهی از ضرر در قرآن اشاره نمودیم در ذیل بحث از سنت، به طور مفصل و مشروح به صدور متعدد این قاعده از زبان گهربار رسول اکرم «ص» در زمان‌های مختلف بحث کردیم البته در دو مرحله این بحث انجام گرفت اول در منابع فقهی و حدیثی امامیه و سپس منابع فقهی عامه، نتیجه این شد که فی‌الجمله قطع به صدور جمله‌ای «لا ضرر و لا ضرار» از زبان رسول اکرم «ص» پیدا می‌شود.

در فصل چهارم، نسبت «قاعده لا ضرر و لا ضرار» را با دلیل‌های اولی احکام موردبحث قراردادیم و در میان مکتب امامیه این بحث را به‌صورت مشروح بررسی کردیم نظریه‌های متعدد در این خصوص ارائه‌شده است که عبارت اند از: (حکومت،تخصیص،تعارض،جمع عرفی،امتنان،رفع لغویت) درنتیجه به این مطلب رهنمون شدیم که نسبت «قاعده لا ضرر و لا ضرار» بنا بر اینکه معنای جمله را نفی حکم ضرری بدانیم رابطه حکومت می‌شود اما در غیر این صورت اگر نفی در جمله لا ضرر را به معنای نهی بگیریم دیگر جایگاهی برای طرح مسئلة نسبت قاعده لا ضرر و لا ضرار نمی‌ماند چون دراین‌صورت خود قاعده حکم اولی می‌شود به همین منوال بحث رابطه‌ای «لا ضرر و لا ضرار» در میان عامه مطرح نشده است چون آن‌ها مبتنی بر نظریه‌شان مفاد قاعده را از احکام اولی گرفته‌اند زیرا در بحث از مدلول قاعده «نفی» را به معنای نهی گرفته‌اند که سرانجام به اولی بودن احکام ناشی از لا ضرر می‌انجامد.

کلید واژه ها: قاعده، لا، ضرر، ضرار، فریقین.