فهرست مطالب
مقدمه وطرح تحقیق.. 1
الف) تعريف مساله و بيان سئوال اصلى تحقيق.. 1
ب) سئوال هاى فرعى تحقيق.. 1
ج) سابقه و ضرورت انجام تحقيق.. 1
د) فرضيه يا فرضيههاى تحقيق.. 2
ه) هدف تحقيق.. 3
کلیات… 4
مقدمه. 5
الف: مفهوم شناسی.. 5
ب: اهميت و ضرورت شناخت ضوابط تفسيرقرآن به قرآن. 8
ج: پيشينه بحث… 8
د: كتابشناسى.. 10
کتابهای اهل سنت در فن ضوابط تفسیر. 10
کتابهای شیعه در فن ضوابط تفسیر. 11
ه : منابع استخراج ضوابط.. 12
و: تقسیمات ضوابط.. 14
فصل اول: تفسیر قرآن به قرآن﴿از منظر فریقین﴾.. 15
مقدمه. 16
واژگان. 16
تاريخچه تفسير قرآن به قرآن. 17
جریان های قرآن گرایی.. 21
1 – تلقى كلامى.. 21
2- تلقى تفسيرى.. 23
دلايل موافقان تفسير قرآن به قرآن از منظر فریقین.. 25
الف. آيات قرآن. 25
ب. سنت… 28
ج. روش عقلا.. 29
دلايل مخالفان تفسير قرآن به قرآن از منظر فریقین.. 29
الف. احاديث ضرب القرآن. 31
ب.عدم حجيّت ظواهر قرآن در نظر اخباریون. 34
روش انحرافی تفسیر قرآن به قرآن. 36
جمع بندی ونتیجه گیری.. 38
فصل دوم: ضوابط ادبی تفسیر قرآن به قرآن ﴿از منظر فریقین﴾.. 40
مقدمه. 41
ضوابط ادبی وتاثیر آن در تفسیر. 41
ضابطه اوّل : ضرورت توجه به الفاظ مشترک.. 41
درآمد. 41
شکل وصورت ضابطه وارتباط آن با تفسیر قرآن به قرآن. 41
تعریف مشترک.. 42
اقسام مشترک.. 42
1- مشترک لفظی.. 42
اقسام مشترک لفظی.. 42
نسبیت اشتراک لفظی.. 43
استعمال لفظ مشترک در بیش از یک معنا 43
دیدگاه های علماء درباره ضابطه. 45
1- وقوع مشترک در زبان عرب… 45
۲- وقوع مشترک در قرآن. 48
1- انکار مشترک در قرآن. 48
2- وجود مشترک در قرآن. 48
رای اهل سنت… 49
رای شیعه. 49
حدود ضابطه. 49
2- اشتراک معنوی.. 50
اقسام مشترک معنوی.. 51
انگیزه های طرح اشتراک معنوی.. 51
کار برد ضابطه در تفسیر قرآن به قرآن و راهکارهای ابهام زدایی ازالفاظ مشترک.. 54
ضابطه دوم : لزوم توجه به مترادفات… 57
شکل وصورت ضابطه وارتباط آن با تفسیر قرآن به قرآن. 57
تعریف ترادف… 57
شروط ترادف… 60
پیشینة ترادف… 61
انواع ترادف… 61
ادلة ترادف… 62
فواید ترادف… 63
کاربرد ضابطه درتفسیر قرآن به قرآن. 65
دیدگاه های علماء درباره ضابطه. 66
الف : ترادف در زبان عربی.. 66
ب: وقوع ترادف درقرآن. 68
حدود ضابطه. 70
نمونه های از الفاظ مترادف… 71
نتايج و جمع بندی.. 73
ضابطه سوم : رعایت به وجوه و نظائر. 75
درآمد. 75
شکل وصورت و ارتباط ضابطه باتفسیر قرآن به قرآن. 75
تعریف وجوه ونظایر واهمیت آن. 75
اقسام وجوه و نظایر. 77
اشباه در وجوه و نظایر. 78
سیر پیدایش اصطلاح وجوه و نظایر. 78
آثار و نوشته ها درباره وجوه و نظایر. 79
نمونههايي از وجوه و نظاير وکاربردضابطه در تفسیر قرآن به قرآن. 79
جمع بندی ونتیجه گیری.. 81
ضابطه چهارم: لزوم توجه به حذف… 82
درآمد. 82
تعريف حذف واهمیت آن. 82
شکل وصورت ضابطه وارتباط آن ازتفسیر قرآن به قرآن. 83
فرق بین حذف و اضماروایجاز. 83
حذف و تقدير درآيات قرآنى.. 83
اسباب و فوايد حذف… 84
-
وادار كردن مخاطب به تفكر. 84
-
رساندن معانى بسيار در مواردى از آيات قرآن. 85
-
حذف براى اختصار و معلوم بودن محذوف… 85
تعيين محذوف… 86
1ـ دليل قرآني و صراحت محذوف در آيات ديگر. 86
2ـ دليل عقلي.. 86
3ـ صنعت نحو و قواعد عربي.. 87
4- روایات معصومین (ع) که آیات قرآن راتوضیح می دهند. 87
اقسام حذف… 87
-
حذف مسند اليه. 87
-
حذف خبر يا مسند. 88
-
حذف فعل.. 88
-
حذف مضاف… 88
-
حذف جمله شرط يا جزا 89
-
حذف جواب قسم. 89
شرایط حذف… 90
حکم ضابطه. 91
نمونه های حذف و کاربرد ضابطه در تفسیر قرآن به قرآن. 91
ضابطه پنجم: توجه به تضمین بیانی قرآن. 92
شکل وصورت ضابطه وارتباط آن با تفسیر قرآن به قرآن. 92
تعریف تضمین.. 92
اغراض وفائده تضمین.. 92
۱- ایجاز. 93
۲- بیان غایت ونتیجه فعل.. 94
۳- تناسب لفظی و وزنی.. 94
4- تغلیظ معنا 95
5-کنایه وتعریض…. 95
6- تشویق وتحریض…. 96
نتیجه. 98
نمونه های ضابطه و کاربرد آن در تفسیر قرآن به قرآن. 98
فصل سوم: ضوابط اصولی تفسیر قرآن به قرآن. 100
مقدمه. 101
ضوابط کار بردی اصول فقه در تفسیر قرآن. 101
ضابطه اول: لزوم توجه به عام وخاص…. 102
درآمد. 102
شکل و صورت و ارتباط ضابطه با تفسیرقرآن به قرآن. 102
تعريف عام و خاص…. 102
مُخصِّص و مُخصَّص…. 102
تخصيص و تخصّص…. 103
الفاظ وصیغه های عام وخاص…. 103
حکم ضابطه. 108
کلام عام نسبت به واقعه خاص…. 109
انواع مخصص (خاص) 109
الف) مخصص لفظي متصل: (وصف ،شرط ،غايت ،استناء ،بدل) 109
1- تخصيص به جهت وصف… 109
2- تخصيص به جهت شرط.. 110
3- تخصيص به غايت… 110
4- تخصيص با استثناء متصل.. 110
5- تخصيص به بدل (بعض از کل) 110
ب) مخصص لفظي منفصل.. 110
مقایسه مخصص متصل با مخصص منفصل.. 110
اشتراك دو نوع مخصص…. 110
تفاوت دو نوع مخصص…. 112
عمل به عام قبل از تفحص از خاص…. 113
حجیّت عام مخصّص…. 113
تعارض عام و خاص (دوران بین تخصیص و نسخ) 114
فرق بین نسخ و تخصیص…. 114
کاربرد ضابطه در تفسیر قرآن به قرآن. 114
تخصیص با استثناء. 115
تخصیص با وصف… 115
تخصیص با شرط.. 115
تخصیص با غایت… 116
تخصیص با بدل بعض از کل.. 116
نمونه ای از تخصیص منفصل.. 116
ضابطه دوم : لزوم اهتمام به مطلق ومقیّد. 117
مقدمه. 117
شکل وصورت ضابطه و ارتباط آن با تفسیر قرآن به قرآن. 117
مفهوم شناسی.. 117
تفاوت عام و مطلق.. 118
الفاظ اطلاق وتقیید. 119
مقدمات حکمت… 119
اقسام اطلاق.. 122
اقسام تقیید. 122
حمل مطلق برمقیّد. 123
حمل مطلق بر مقید در مستحبات… 125
اصل درضابطه. 125
چند قاعده فرعی.. 126
نتایج.. 126
نمونه های ضابطه و کاربرد در تفسیر قرآن به قرآن. 127
ضابطه سوم: توجه به مجمل ومبیّن.. 131
مقدمه. 131
شکل وصورت ضابطه وارتباط آن با تفسیر قرآن به قرآن. 131
مفهوم شناسی مجمل و مبين.. 132
تعریف مجمل دراصطلاح فریقین.. 132
تعریف مبین.. 132
اقسام مجمل ومبین.. 132
الف) اجمال در قول و گفتار. 132
ب) اجمال در فعل و عمل.. 133
تقسیم مبین.. 134
اجمال در قرآن. 137
حکم ضابطه. 138
تذکرات… 138
نمونه های کاربردضابطه در تفسیر قرآن به قرآن. 139
بررسی بعض از آیات از حیث اجمال و بیان. 140
۱- آیه طلاق.. 140
۲- آیه سرقت… 140
۳- آیات حرمت أعیان. 141
۴- آیات حلیت أعیان. 142
5- آیه ی وضو. 143
ضابطه چهارم : در نظر گرفتن انواع دلالت ها (اقتضاء، تنبیه، اشاره) 146
مقدمه. 146
شکل وصورت ضابطه وارتباط آن با تفسیر قرآن به قرآن. 146
مفهوم شناسی.. 146
اقسام دلالت… 147
اقسام دلالت های وضعی لفظی.. 147
1- دلالت اقتضاء. 147
2- دلالت تنبیه. 148
3- دلالت اشاره 148
تفاوت دلالت اقتضاء ،تنبیه واشاره 150
حکم ضابطه. 150
نمونه های ضابطه و کاربرد آن در تفسیر قرآن به قرآن. 150
فصل چهارم: ضوابط تفسیری در تفسیر قرآن به قرآن. 152
مقدمه. 153
ضابطه اول: لزوم اهتمام به نقش سیاق.. 154
مقدمه. 154
شکل وصورت ضابطه و ارتباط آن با تفسیر قرآن به قرآن. 154
تعریف سیاق.. 155
سیاق در لغت… 155
سیاق در اصطلاح.. 155
رای شیعه. 155
رای اهل سنت… 156
اهمیت نقش سیاق از منظر دانشمندان فریقین.. 157
تاریخچه ضابطه سياق (در تفاسير فریقین) 158
1ـ تفسير طبرى.. 158
2ـ احكام القرآن. 158
3ـ التبيان فى تفسير القرآن. 159
4ـ مجمع البيان فى تفسير القرآن. 159
5 ـ تفسير قرطبى.. 159
6 ـ تفسير بيضاوى.. 159
7ـ تفسير نسفى.. 159
8 ـ البحر المحيط.. 159
9ـ تفسير ابن كثير. 160
10ـ تفسير ابوالسعود. 160
11- فتح القدير. 160
12ـ تفسير روحالمعانى.. 160
13ـ تفسير الميزان. 161
انواع سیاق.. 161
۱. سیاق کلمات… 161
2- سیاق جمله ها 162
شرايط تحقق سياق معتبر. 163
پراكندگي در نزول. 164
نمونه های ضابطه و کاربرد آن درتفسیر قرآن به قرآن. 169
1-نقش سیاق در تفسیر وتبیین واژه های قرآن. 169
2-نقش سياق در توسعه و ضيق معناى كلمات… 169
3-نقش سياق در تعيين معناى جمله. 170
4-نقش سياق در تركيب آيات… 170
5- نقش سياق در ترتيب نزول آيات… 171
6-نقش سياق در نقد اسباب نزول. 171
7-نقش سياق در شناخت آيات مكى از مدنى.. 171
8-نقش سياق در قبول و رد روایت های تفسیری.. 172
دلایل اعتبار سیاق.. 172
حکم وقلمروضابطه. 173
ضابطه دوم : ارجاع متشابهات به محکمات… 177
مقدمه. 177
شکل و صورت ضابطه و ارتباط آن با تفسیر قرآن به قرآن. 177
مفهوم شناسی.. 178
معنای لغوی محکم. 178
معنای لغوی متشابه. 178
محکم در اصطلاح علوم قرآن و تفسیر. 179
متشابه در اصطلاح علوم قرآن و تفسیر. 180
معنای برگزیده از محکم و متشابه. 180
علّت ارجاع متشابهات به محکمات… 181
تأویل متشابهات را چه کسی میداند؟. 182
چگونگی تاویل متشابهات… 186
تاويل چيست؟. 187
تاويل متشابهات… 187
ديدگاهفریقین درباره تاویل متشابهات… 187
رای شیعه. 187
رای اهل سنت… 189
ديدگاه حنابله و مجسمه. 189
ديدگاه اشاعره 189
حکم ضابطه (روشهاي تفسير آيات متشابه ) 189
۱- روش عالمان و مفسران در تفسیر متشابهات… 189
۲- روش اهل بیت در تفسیر متشابهات… 190
ضوابط رد متشابه به محکم. 191
ملاک ها و معیار های تشخیص محکمات… 191
الف) معیار متنی.. 192
ب) معیار موضوعی.. 193
ج) معیار عقلی.. 194
د) معیار معرفتی.. 194
نمونه های ضابطه وکاربرد آن در تفسیر قرآن به قرآن. 194
ضابطه سوم : توجه به تناسب وپیوند آیات… 198
مقدمه. 198
شکل وصورت ضابطه و ارتباط آن با تفسیر قرآن به قرآن. 199
مفهوم شناسی.. 199
تناسب در لغت… 199
تناسب در اصطلاح.. 199
پیشینه بحث… 200
ديدگاه ها درباره تناسب و پیوند آيات… 202
-
وجود تناسب وپیوند در تمام آيات… 202
-
تناسب وپیوند درون گروهي آيات و عدم تناسب برون گروهي آيات… 202
-
عدم تناسب وپیوند درون گروهي آيات… 202
ادلّه تناسب وپیوند آيات… 203
مشکل اساسی در تناسب وپیوند آیات… 208
راه های کشف تناسب و پیوند معنایی آیات قرآن. 209
گزینش آیات مرتبط با پیوند واژگانی.. 211
1ـ پیوند مفهوم و مصداق.. 216
2ـ پیوند مجمل و مفصل.. 216
-
پیوند عموم و خصوص…. 217
-
پیوند مطلق و مقیّد. 218
-
پیوند حقیقت و مجاز. 218
-
پیوند آیات ناسخ و منسوخ.. 219
-
پیوند محکم و متشابه. 221
8 پیوند سیاقی.. 222
نتیجهگیری.. 223
قاعدهي كلي براي شناخت ارتباط.. 224
انواع تناسب وپیوند در قرآن. 224
تناسب وپیوند جمله ای.. 225
تناسب آیات یک سوره با یکدیگر. 225
تناسب آیات یک سوره با ابتدای آن. 226
تناسب آغاز هر سوره با پایان همان سوره 227
پيوستگي آياتي كه با هم نازل شدهاند. 227
تناسب لفظ و محتوای آیات… 229
پيوندهاي زايندة ميان آيات… 229
نتیجه گیری کلی.. 232
ضابطه چهارم: توجه به ساختارسوره های قرآن. 235
مقدمه. 235
شکل وصورت ضابطه و ارتباط آن با تفسیر قرآن به قرآن. 235
ضرورت واهمیت ضابطه. 236
مفهوم شناسی.. 237
معناي “ساختار هندسي سورههاي قرآن”. 237
دلایل موافقان وحدت غرض سوره ها 238
دلائل مخالفان وحدت غرض سوره ها 242
الف. نزول تدریجی قرآن، و در مناسبتهای گوناگون. 242
ب. غرض محوری؛ از ویژگیهای كتابهای بشری و نه قرآن. 243
ج. تلاش در جهت ایجاد ارتباط میان آیات یك سوره؛ تلاشی تكلّف آمیز. 244
روشها و راهبردهای كشف غرض سوره 247
-
سیاق سوره 248
-
نام سوره 248
-
آیات آغازین و پایانی سوره ها 250
-
شأن نزول آیات و سوره ها 252
-
مكی یا مدنی بودن سوره 253
-
اسماء الحسنی.. 255
-
حروف مقطعه و اغراض سوره ها 256
-
قصص قرآنی و اغراض سوره ها 258