شهر و شهرنشینی در دورۀ سامانیان

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                           صفحه

چکیده…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5

پیشگفتار……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..6

بخش مقدماتی: درآمدی بر روش تحقیق و منبع شناسی……………………………………………………………………………………………….. 9

1. مدخل پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..10

اهمیت موضوع شهر و شهرنشینی در دورۀ سامانیان …………………………………………………………………………………………….11

 پيشينۀ تحقيق …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..13

قلمرو زمانی و مکانی پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………………………18

 بیان مسئله و فرضیۀ تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..19

روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….22

سامان پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..23

موانع و مشکلات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..24

2. نقد و بررسي منابع تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………..25

تاریخ نوشته‌های جغرافیایی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..26

آگاهي‌هاي جغرافيايي در متون كهن ايراني………………………………………………………………………………………………………………29

منابع جغرافیا نگاری در دوره اسلامی…………………………………………………………………………………………………………………………31

نگاهي كلي به برخي از منابع جغرافیا نگاری جغرافيايي………………………………………………………………………………….42

تاريخ‌هاي محلي ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..49

بخش یکم: شهر و شهرنشینی در ایران …………………………………………………………………………………………………………………………………….58

فصل یکم: پیشینۀ ساخت و تکوین شهر در ایران…………………………………………………………………………………………………………..59

1. 1. سپیده‌دم شهرنشینی در ایران…………………………………………………………………………………………………………………………………………….59

2. تجربۀ پیش آریایی ساخت شهر در تمدن عیلام……………………………………………………………………………………………….67

3. هگمتانه، خاستگاه مادها در گذر از ده نشینی به شهرنشینی……………………………………………………………………69

4. تلاقی تمدن‌ها در شهرسازی دورۀ هخامنشیان……………………………………………………………………………………………………72

5. پولیس‌ها (دولت شهرهای) یونانی در ایران…………………………………………………………………………………………………………..75

6. گِرد شهرهای پارتی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….80

7. شهر و شهرنشینی در دوره ساسانیان………………………………………………………………………………………………………………………….87

8. تداوم و تحول شهر و شهرنشینی در سده‌های نخستین اسلامی…………………………………………………………92

فصل دوم: عناصر کالبدی در شهرهای ایران با تأکید بر دوره سامانیان……………………………………………………103

1. ارگ /کهندژ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….104

پیشینه نام………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………104

 مکان‌یابی و ساختار ارگ در قلمرو جغرافیایی ایران……………………………………………………………………………………..108

ارگ در ایران باستان ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..120

ارگ در دوره اسلامی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….126

کهندژ در شهرهای عصر سامانی……………………………………………………………………………………………………………………………….130

2. شارستان و ربض (بیرونی)………………………………………………………………………………………………………………………………………..136

مفهوم شارستان و ربض در ایران…………………………………………………………………………………………………………………136

شارستان و ربض در دوره سامانیان…………………………………………………………………………………………………………..140

دروازه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………141

کوی / محله…………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………144

مسجد……………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………..147

بازار…………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..153

میدان…………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………….156

فصل سوم: مفهوم شهر در ایران با تأکید بر دورۀ سامانیان………………………………………………………………………………..160

1. 1. درآمدی بر مفهوم شهر………………………………………………………………………………………………………………………………………………….160

2. دستکرت……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………163

3. دیه/ ده…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………166

4. تسوک…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………174

5. روستا/ روستاک/ رستاق……………………………………………………………………………………………………………………………………………..175

6. کوره………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………….182

7. قصبه / مصر……………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………….186

8. استان……………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………..190

9. بازشناسی مفهوم شهر در ایران………………………………………………………………. ……………………………………………………………..199

بخش دوم: شهر و شهر نشینی در دوره سامانیان………………………………………………………………………………………………………….210

فصل یکم: داد و ستد در شهرهای دوره سامانی…………………………………………………………………………………………………………..211

1. نقش شهرها در راه‌هاي تجاری- فرهنگی دوره سامانیان………………………………………………………………..213

2. 2. مبادلات پولی و سکه‌خانه‌های سامانیان…………………………………………………………………………………………………………..232

فصل دوم: شهر و شهرنشینی در خاستگاه سامانیان……………………………………………………………………………………..243

1. شهر واحه‌های سغد…………………………………………………………………………………………………………………………………………243

2. بازشناسی معنای شهر در سغد……………………………………………………………………………………………………………….245

3. نقش رود سغد در ساخت شهرواحه‌ها………………………………………………………………………………………….250

4. پیشینۀ ساخت شهرواحه‌های سغد……………………………………………………………………………………………………….256

ساخت و خاستگاه اسطوره‌ای…………………………………………………………………………………………………………….256

کاوش‌های باستان‌شناختی……………………………………………………………………………………………………………………..260

5. نقش تجاری شهرواحه‌های سغد…………………………………………………………………………………………………………263

6.کالبد شهرواحه‌ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………………266

فصل سوم: بخارا نمونه‌ای از شهرسازی و شکوفایی شهرنشینی……………………………………………………..271

1. خاستگاه شهر بخارا بر اساس پیشینۀ نام………………………………………………………………………………………271

بخارا: پیشینۀ شهرنشینی از آغاز تا دورۀ سامانیان……………………………………………………………………………277

2. پیشینۀ ساخت شهر…………………………………………………………………………………………………………………………………………284

3. شکل شناسی شهر در سه سدۀ نخست اسلامی……………………………………………………………………….287

4. باروها و دروازه‌های بخارا…………………………………………………………………………………………………………………………..291

بارو و دروازه‌های شارستان………………………………………………………………………………………………………..292

باروها و دروازه‌های ربض…………………………………………………………………………………………………………..297

5. سازه‌های آبی و سازمان آبیاری در شهر بخارا……………………………………………………………………305

6. کوی‌های شارستان………………………………………………………………………………………………………………………………………..309

7. بازار در کالبد شهرواحه‌های بخارا…………………………………………………………………………………………………….312

بازارهای شهر بخارا…………………………………………………………………………………………………………………………313

بازار طواویس………………………………………………………………………………………………………………………………………316

نتيجه‌گيري…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………322

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….326