دانلود پروژه:شعر، ماهیت و کارکرد آن

-1- مقدمه  

شعر به عنوان ابزار و اسبابي براي بيان احوال، افكار، عقايد و آمال انسان از دير باز تا كنون مورد استفادة شاعران و گويندگان قرار گرفته است. اين امر در ايران، كه يكي از كهن­ترين كشورهاي جهان و از  پيشينة فرهنگي عظيمي برخوردار بوده؛ داراي سابقه و گذشته‌اي طولانيست. بعد از رواج شعر عروضي در ايران، شعر جايگاه خود را به عنوان يك رويكرد فرهنگي و قالبي براي بيان افكار، عقايد و احساسات باز كرد و در اين راستا شاعران بزرگي ظهور كردند وآثار شگرفي پديد آمد. شاعران در اين برهه، از موضوعات مختلف سخن به ميان آورده‌اند. در اين ميان، شاعران و گويندگان بزرگ درباره‌ي ماهيّت شعر و شاعري و جايگاه آن داراي عقايد و آثاري هستند كه در نوع خود قابل بررسي و در خور درنگ و تأمّل مي­باشد.

تحّولات سياسي و فرهنگي در هر عصر تغييراتي را از نظركاركرد و اهميّت شعر در پي داشته ونگاه شاعران به شعر بنا بروضع موجود، كاملاً متفاوت مي­باشد. تأييد يا تكذيب شعر و همين طوركاركرد آن از نگاه شاعران مورد مطالعه در اين ادوار، بستگي به نوع نگاه آنان از منظر فلسفي، ديني و ساير مسايلي دارد كه شاعر در آن  محيط پرورده و به  بار آمده است. ناصر خسرو  قبادياني علي رغم آنكه شاعر و  گوينده‌اي تواناست، ولي به لحاظ تربيت ديني، چندان كار شاعري را بر نمي­تابد. مسئلة شعر و شرع تا مدّت­ها يكي از موضوعات چالش برانگيز ميان شاعران در اين اعصار بوده است.

شعر و ادبیّات، زبان حالات گوناگون بشراست. چنانکه می­توان از ابیاتی که شخص بر زبان می­آورد به شرایط روحی او در آن لحظه پی­برد. انسان در لحظات شادی ابیاتی نشاط انگیز بر زبان می راند و این گونه خرسندی خویش را ابراز می­کند و یا برعکس، در لحظه­های اندوه و غم، ابیات حزن­انگیز و محزون مي­سرايد.

   فقر شاعر و ناتواني او براي سرو سامان دادن به امور معيشتي زن و فرزند، بي­توجّهي زمامداران و دولت مردان به شاعران و اهالي فرهنگ وهنر درهر دوره، بيگانگي افكار و انديشه‌هاي شاعران با روح حاكم بر جامعه، عدم التذاذ ذاتي شاعر از هنر خود و تن در دادن به خواست حاكماني كه از شعر به عنوان ابزاري تبليغاتي براي دستگاه حاكمه استفاده مي­كردند، رواج شعر مدحي و بيزاري برخي از شاعران نسبت به اين گونه شعرها، نگاه جزم انديشانه به شعر و شاعري  و مقولة هنر و رقابت و چالش­هاي موجود ميان علوم و فنون در هر زمانه از جمله مسايلي است كه سرچشمة  قضاوت و داوري شاعران را نسبت به شعر و شاعري در اين ادوار پديد آورده است.

نگاه نكوهش‌گرانه و يا خوش بينانه به شعر و شاعري از نظركمّي و كيفي و تفاوت در مضمون و معني در هرعصر و زمانه بنا به مقتضيات حاكم برشئون سياسي و اجتماعي و فرهنگي در ادوار مورد مطالعه متفاوت است. وجود حكومت­هاي بيگانه با فرهنگ و هنر سرزمين ايران، بي­كفايتي و بي­لياقتي زمامداران و بي­توجهي به علم وادب، حكومت حاكمان ايراني تبار و دلسوز بر پرورش  هنرمندان و ادبا، رخدادهاي سياسي و گردبادهاي  برخاسته از آن، جنگ­هاي خارجي و داخلي، فقر اجتماعي و ضعف اقتصادي دولت‌ها از جمله عواملي هستند كه بر افكار و گرايش شاعران  به مدح و يا ذّم شعر و هنر خود مؤثّر بوده است.

شاعران بزرگي نيز هستند كه در اين دوران براي شعر و اهتمام به آن، هدفي بزرگ و بر مدار خرد و انديشه قايلند. با آغاز قرن سوم، ايرانيان كه در اثر فشار اعراب به ستوه آمده بودند، زمينه‌ي خيزش‌هاي ملّي را در ايران فراهم مي­كردند. مبارزه­ي ادبي و فرهنگي براي رهايي به طبع اين تحولات به طور پرشوري آغاز شد. اوج اين مبارزه  با خلق شاهنامه، شتاب بيشتري به خود گرفت. فردوسي با بازآفريني تاريخ پرافتخار ايران و به كمك اساطير آن، جان تازه‌اي در رگ فرزندان ميهن دميد. زبان و تاريخ مردم ايران كه مي­رفت تا به فراموشي و خاموشي بنشيند، در اثر اين كوشش­ها، از خواب مرگ برخاست. فردوسي هدف خود را از آفرينش شاهنامه كه در واقع نوع نگرش او به شعر و شاعري و زمينه­ی كاركرد آن مي­باشد، زنده كردن تاريخ  و فرهنگ و غرور از دست رفته‌ي مردم ايران، بازسازي زبان و ادبيّات و هم چنين جاودانه كردن نام خود برمي­شمارد:

نميرم از اين پس كه من زنده‌ام                   كه تخـــــم سخن را پراكنده‌ام

 (فردوسی،230:1387)

اين بررسي با نگاهي دقيق به شعر و آثار شاعران ايران از آغاز تا پايان قرن هفتم، نظرگاه اين شاعران را دربارة شعر و شاعري و زمينه‌هاي كاركرد آن  با ارائه‌ي  شواهد و مداخل، بر اساس دسته بندي موضوعات برمي­سنجد .

در فصل نخست، كليّات پژوهش كه مبتني بر معّرفي ساختار تحقيق است، ارائه مي­گردد. در فصل دوم، نگارنده نگاهي دارد به جوهره، ماهيت و زمينه‌هاي كاركرد شعر، در اين بخش ضمن ارائة ديدگاهاي متفاوت اصحاب نظر، رويكرد نظريه­هاي آنان بررسي مي­شود. در فصل سوم، تاريخ شعر ايران از آغاز تا پايان قرن هفتم كه در بر گيرندة  هدف اين پژوهش است مورد بررسي قرار مي­گيرد. نگارنده ضمن نگاهي به رخدادهاي سياسي و اجتماعي در اين ادوار به بررسي تحوّلات ادبي و تاريخ شعر، مي پردازد. فصل چهارم، که به بحث و بررسي  شعراز ديدگاه قرآن مجيد و آيات و روايات مي­پردازد. نگارنده ضمن بررسي آيات و روايات نظريات موافق و مخالف را در اين زمينه برمي­سنجد. در فصل پنجم كه بدنة اصلي اين پژوهش را به خود اختصاص داده است؛ نگارنده با ارائة شواهد و مداخل به بحث و بررسي نظريات شاعران پارسي زبان در ادوار مورد مطاله مي­پردازد و در دو  بخش  زمينه­هاي نكوهش و ستايش شعررا از نظر اين شاعران، با طبقه­بندي موضوعي هدف قرارداده است. در فصل ششم، نتيجه­گيري و يافته‌هاي تحقيق  ارائه مي­گردد.