تهیه و تولید نانو ذرات لیپیدی جامد حاوی اسانس گیاه دارویی آویشن شیرازی (Zataria multiflora)و بررسی کارایی آن در افزایش ماندگاری برخی سبزی­ها

مقدمه

یکی از مسائل مهم در تولید محصولات باغبانی، جلوگیری از آسیب­های بین زمان برداشت تا هنگام مصرف می­باشد.زیرابخش عمده­اي از ضايعات محصولات باغي(ميوه­هاوسبزي­ها) به دليل حملةعوامل ب يماريزاي قارچي درطول زنجيرةتوليددرمراحل داشت،برداشت،نگهداري درسردخانه وفرآوري تامصرف ايجادمي­شوند. ميوه­هاو سبزی­ها به علت اسيديتةبالا،رطوبت زياد،نوع ترکيب موادغذايی و زخم­هاي ناشي ازبرداشت وحمل و نقل، مستعدحملة عوامل قارچي مي­باشند. علاوه برآن،ازدست رفتنموادغذاييپيامدهاييمانندهدررفتنمنابعاقتصادي،نيرويانسانيوحاكميتفقردرجامعهرابهدنبالدارد. امروزه کشورهای پیشرفته به دنبال فناوری­های نوینی هستند تا بتوانند ضایعات فرآورده­های باغبانی را به کمترین مقدار برسانند و در این راه سرمایه­گذاری­های زیادی انجام داده­اند (راحمی، 1389). در همین راستا يكيازروش­هاينوينمبارزهباآفاتوبيماريها درمدیریت پس از برداشت محصولات کشاورزی استفادهاز روش­های بی خطر برای محیط زیست و مصرف کننده می­باشد که کاربردعصاره­هايگياهانداروييو اسانس­هاياستخراجيآنها یکی از این روش­هامي­باشدكهاثراتضدمیکروبی و ضد قارچی آنهابهاثباترسيدهاست.اسانس­هايگياهيگستره­يوسيعيازمتابوليت­هايثانويهراشاملمي­شوند كهدربيشترحالاتدارايخاصيتضدميكروبي[1]،آللوپاتيکیوآنتياكسيدانتي[2]وزيستتنظيميهستند.ازنظر شيميايياسانس­ها،تركيباتپيچيده­ايهستندكهانواعمختلفموادشيمياييشاملهيدروكربن­ها،الكل­ها، كتون­ها،آلدئيدهاوغيره…درتركيبآنهاوجوددارد(پلوتووهمكاران، 2003). در این بین تيمولوكارواكرولدوتركيب موجود در اسانس برخی از گیاهان داروییاز خانواده نعناع[3]هستندكهدارايفعاليتضدقارچيو ضدباکتریاییقويمي­باشند (بورت، 2004؛بوچارا، 2003).

تحقیقات نشان داده است که اسانس­های گیاهی مزیت­های چندی را در برابر آفت­کش­ها و قارچ­کش­های صنعتی شده دارند(آخوند زاده بستی، 2016)

1- ترکیبات موثر جدیدی دارند که قارچ ها قادر به غیر فعال کردن آنها نیستند.

2- عوارض جانبی منفی ترکیبات شیمیایی را ندارند.

3- سریعاً تجزیه می­شوند.

4- برطیف وسیعی ازعوامل بیماریزا موثرند.

استفاده از اسانس گیاهان دارویی برای مدیریت پس از برداشت با مشکلاتی مانند ناپایداری، تبخیر و تجزیه در مقابل شرایط محیطی و شیمیایی (نور، اکسیژن، رطوبت) روبرو است. برای حل این معضلات راهکارهایی ارائه شده است که یکی از مهمترین آنها می­توان به استفاده از  فناوری نانو[4] اشاره کرد. فناوری نانو از جمله فناوری­های نوینی است که امیدهای زیادی را برای توسعه بخش کشاورزی بوجود آورده است (گریور ،2012). در این راستا می­توان به تولید نانوکپسول از اسانس­ها اشاره داشت. یکی از حامل­های مناسب برای کپسوله کردن اسانس­ها استفاده از نانوذرات ليپيدي جامد[5](SLN) می­باشد. نانو ذرات لیپیدی جامدبه دلیل اندازه کوچکتر از سلول، ممکن است منجر به افزایش مکانیزم جذب غیر فعال سلولی شده و در نتیجه باعث کاهش مقاومت انتقال شده و فعالیت ضدمیکروبی را افزایش دهند. از طرف دیگر نانوذرات لیپیدی جامد اسانس را در مقابل عوامل محیطی مانند اکسیژن، نور، رطوبت و اسیدیته محافظت می­کنند و همچنین حامل­های به اندازه نانو سطح بیشتری را ایجاد کرده و براحتی حلالیت و دسترسی زیستی اسانس را افزایش داده و آزاد­سازی کنترل شده اسانس را بهبود می­دهد (دونیس و همکاران، 2011).

بطورکلی تحقیقات انجام شده در ایران و جهان در جهت انکپسوله کردن اسانس گیاهان دارویی با اهدفی مانند داروسازی، صنایع غذایی، بهداشتی بوده است (بستان، 1392؛وو و همکاران، 2012؛ گل محمدزاده و همکاران، 2012 ) و پژوهش­های اندکی در زمینه تأثیر نانوذرات لیپیدی جامد بر عوامل بیماریزای گیاهی انجام شده است. در همین راستا این تحقیق با هدف انجام مطالعات پايه­اي، امکان مرتفع کردن ناپایداری اسانس گیاه دارویی آویشن و افزایش کارایی آن با استفاده از سیستم حامل نانوذارت لیپیدی جامد در کنترل عوامل بیماریزای قارچیAlternariasolani،Rhizoctoniasolani، Rhizopusstolonifer، Aspergillus ochraceus، Aspergillus flavus وnigerAspergillus انجام شد.

[1]– Antimicrobial

[2]– Antioxidant

3- labiate

[4]– Nanotechnology

[5]– Solid lipid nanoparticle (SLN)