تفسیر علیّت به تشأّن از ديدگاه صدرالمتألّهين  

تعداد177صفحه  درword

کارشناسی ارشد

رشته: فلسفه و کلام اسلامی

تفسیر علیّت به تشأّن

از ديدگاه صدرالمتألّهين

چكيده

از رابطۀ بين واجب وممكنات كه در فلسفه به ربط علّي ومعلولي ياد شده، در نظام وجودي صدرايي نيز طبق دو ديدگاه بحث مي شود؛ابتدا جناب صدرا بااثبات اصالت وجود، به توجيه اين رابطه در دستگاه وجودي ودر قالب تشكيك خاصي پرداخته ومعتقد است كه علّت ومعلول، به عنوان دو موجود مستقل ودر مقابل هم نيستند كه رابطۀ بين آنها مثل آنچه مشاء قائل به آنند از نوع رابطۀ تبايني باشد؛بلكه ايشان با تبعيّت از استاد خويش، از وجود ربطي معلول در قبال علّت سخن گفته ورابطۀ ميان آن دو را از نوع اضافۀ اشراقي مي داند كه معلول عين ربط به علّت است نه موجودي مرتبط با علّت، وبااين توجيه واستدلال بحث را ادامه داده ؛امّا در اواخر بحث عليّت، به اين نتيجه مي رسد كه وقتي معلول هويّتي مباين با علّت نداشته باشد، علّت هم بايد در مقابل آن موجود مستقل نامتناهيي باشد كه عاري از هر نقصي باشد.

ايشان با استدلال از طريق (بسيط الحقيقه كل الاشياء)و پرداختن به حقيقت علّت ومعلول(ربط علّي)به اثبات خصوصيّات علّت حقيقي پرداخته ودر نهايت به اين نتيجه مي رسد كه تنها وجود حقيقي ذات باري است ومابقي، شئون وظهورات واجب اند، نه اينكه وجودي-حتي به نحو ربطي ومستقل-در مقابل او باشند؛بدين طريق از تشكيك خاصّي وفقر وجودي معلول به منزلۀپلي براي رسيدن به وحدت شخصي استفاده كرده وبه مقصود خويش دست يافت؛ودر مباحث مختلف از تعابير عرفاني كه نشان دهندۀ رابطۀ(شأن و ذي شأن )است، استفاده كرده وبدين وسيله مطلب را از سطح معمول فلسفي بالا برده وبه كمال رساند.

هر چند وي پس از اثبات وحدت شخصي صريحا به اثبات مظهر بودن كثرات وتأثيرات آن بر ساير مباحث نپرداخته، امّا از بيان صريح ايشان در دلايل واستفاده از تعابير عرفاني مطابق بحث، مي توان تأثير آن را به عنوان يكي از مباني اساسي، همچون تشكيك خاصّي برمباحث ديگر فهميد؛همانگونه كه پيروان حكمت متعاليۀ كمابيش مطابق بيان ومباني جناب صدرا، به طرح مباحث بر اساس مبناي وحدت شخصي پرداخته اند؛همچون علم تفصيلي واجب به اشياء، مبحث جعل، صادر اوّل، توحيد افعالي و…

كليد واژه­ها: اصالت وجود، تشكيك خاصّي، علّت ومعلول، فقر وجودي، بسيط الحقيقه، تشكيك در مظاهر، وجود اطلاقي .