تعقل از منظر ملاصدرا و علامه طباطبایی

تعداد 169 صفحه فایل word

چکیده

حضور ماهیت در فلسفه ملاصدرا ولو به تبع وجود، موجب گشته تا علی رغم پذیرش مساوقتِ میان علم و وجود، بر شرط تجرد نفس، و عدم مغایرت میان عالم و معلوم، در تحقق تمام مراتب ادراک تأکید شود. لذا ایشان برای رفع مسئله مطابقت میان ذهن و عین به شرط مذکور تمسک جسته، و براساس اصل اتحاد عاقل و معقول، به تناسب سعه­ی وجودی نفس، مراتب مختلفی از ادراک و تعقل را مطرح؛ و حقیقت تعقل را منحصر به مرحله­ی ایصال نفس به عالم تجرد تام و اتحاد با عالم عقول دانسته­اند.

علامه طباطبایی برخلاف ملاصدرا ماهیت را مفهومی فلسفی دانسته و با تبیین آن در موطن ذهن و سعی در ردﱢ نگاه استقلالی وجودات رابط، صرفاً نگاه وجودی ما به ینظر به عالم واقع داشته، و معتقدند تنها حقیقتی که متن واقع را دربر گرفته وجود است. بر همین اساس ایشان به خاطر عدم دغدغه­ی حضور ماهیت در فلسفه­ی خود، هرگز در پاسخ به مسئله چگونگی مطابقت میان ذهن و عین ملتزم به شرط تجرد نفس و عدم مغایرت میان عالم و معلوم نگشته؛ زیرا ایشان حقیقت علم را حضور دانسته و در کنار شهود باطنی شهود لایه­های وجودی را ملاک معرفت قرار می­دهند، به این معنا که با تعریف سه لایه­ی وجودی برای انسان و منطبق کردن آن بر سه لایه­ی عالم واقع، و همینطور در نظر گرفتن احاطه­ی این عوالم بر یکدیگر، اساس شناخت را حضور و ارتباط این لایه­ها نزد هم معرفی می­کنند.

علامه طباطبایی با لحاظ مغایرت مذکور، نه تنها وحدت وجودی و رتبی عالم و معلوم را نمی­پذیرند، بلکه براساس تفسیری متفاوت از نسبت میان وجود و ماهیت، شق دیگری از اتحاد عالم و معلوم را مطرح می­کنند.

کلیدواژه: تعقل، معقولات، عقل فعال، اتحاد عاقل و معقول، مفاهیم حقیقی، مشاهده، ملاصدرا، علامه طباطبایی