دانلود: تحلیل امکان وقف اموال فکری با توجه به منابع فقهی و حقوقی

یکی از اموری که لازم است در بنای جامعه اسلامی مورد توجه و عنایت خاص قرار گیرد احیای سنت های اسلامی است. سنت هایی که اگر به طور جدی در جامعه رایج شوند قادرند بسیاری از مشکلات و مسائل جامعه را با تکیه بر انگیزه های معنوی مردم حل کنند. یکی از این سنت های حسنه وقف می باشد.

این عمل صالح و باقی که دارای سابقه طولانی در بین اغلب اقوام و ملل است مصداق روشنی از یاری رسانی و انفاقی است عاری از منت و احسانی خالی از اذیت و به دور از تحقیر شخصیت دیگران به شمار می آید و تصدیقی دائمی و مستمر و بدون ریا است که راه مناسبی برای جلوگیری از بروز اختلافات فاحش طبقاتی به شمار می آید. در واقع وقف عامل جاودانگی اعمال شخص است که نامه عمل واقف را جاودان می سازد و از این راه زمینه کسب خیرات را برای او دائمی و مستمر می کند. ( نریمانی زمان آبادی ، 1387:  38 )

 این تأسیس حقوقی بی شک در طول تاریخ نقش اساسی و مهمی در جنبه های انسانی نیکوکارانه و بسط و توسعه خدمات اجتماعی و سایر زمینه ها ایفا نموده است. مطالعه ی وقف نامه های باقی مانده از ادوار گذشته نشانگر این معناست که چگونه خیرخواهان به جنبه های مختلف زندگی اجتماعی توجه داشته و درصدد بودند تا با استفاده از نهاد متعالی وقف در جهت تأمین شرایط مناسب زندگی اجتماعی یاری رسانند. دیگر حتی در مادی ترین تمدن های امروزی از وقف ستیزی گذشته خبری نیست. بی تردید هر چه پرده غفلت ها و تغافل های تمدن مادی از پیش چشم انسان به کنار رود و هر چه انسان امروز بر میراث حکمت و معرفت پیام آوران حق وقوف بیشتری می یابد شاهد رویکرد جدیتر انسان ها به مکارم اخلاق و پاکی ها و مردمی ها و خیراندیشی ها خواهیم بود و مقوله ی وقف بیش از پیش جایگاه خود را در میان مسائل عاطفی، اجتماعی و اقتصادی باز خواهد یافت. معصومین نیز با عمل خود این سنت حسنه را تأیید کرده اند و با به جای گذاشتن موقوفه های بسیار در صدد نهادینه کردن آن میان مسلمانان برآمده اند.

از ابتداي تأسيس اولين جامعه اسلامي تاکنون دایره موقوفات تحولات زیادی دیده است، روزي صرفاً عقار و اموال غير منقول قابل وقف بوده اند و بعد اموال منقول در دسته موقوفات قرار گرفته اند و به تدريج در زمانهاي ديگر، دايره اين اموال تغيير کرده است. تا جایی که در عصر حاضر وقف پول و سهام در بین فقها و حقوقدانان مطرح شده است و پژوهش های زیادی نیز در این زمینه صورت گرفته و علی رغم اختلاف نظراتی که وجود دارد دلایل موافقان وقف این اموال مورد اقبال بیشتری قرار گرفته است زیرا که ما نمونه هایی از وقف پول را در حال حاضر شاهد هستیم و همچنین وقف سهام که البته این موارد نیز نیازمند تحلیل و بررسی های بیشتری می باشد که از موضوع بحث ما خارج است.

از جمله اموالی که در زمان حاضر قابلیت وقف شدن آنها مطرح شده است اموال فکری است و بحث اصلی پژوهش ما نیز در ارتباط با همین مسئله می باشد اینکه این اموال می توانند در دسته اموال موقوفه قرار بگیرند یا نه؟ با توجه به روايت نبوي که علم و دانش را در کنار وقف (صدقه جاريه) به عنوان آثار ماندگار بشر معرفی می نمایند؛ اين سؤال مطرح مي شود اگر وقف کتاب و اختراع و دیگر اموال مادي در جهت به جای گذاشتن اثر ماندگار مقبول است چرا فقط دانش و حقوق دانشمندي ممنوع باشد؟ به عبارت دیگر اگر دانش ماندگار است، به طريق اولي حقوق دانشمند ماندگارتر است و حقوق ناشي از داشتن علم و دانش نیز قابل وقف خواهد بود. در نتیجه اگر فردی بخواهد حق انتشار مقالات وکتب خود را وقف کند به طوری که هر آنچه از انتشار این مطلب به دست می آورد برای امر خیر صرف کند یا وقف نرم افزارهای رایانه ای مثلاً شخصی نرم افزاری را طراحی کند و آن را برای استفاده در بیمارستان ها وقف کند با مشکلی مواجه نخواهد بود.

لذا در پژوهش حاضر در جهت بررسی و تحلیل وقف اموال فکری مطالب در سه فصل ارائه می شود که در فصل اول پیشینه و اهمیت و اهداف مسئله مطرح می شود. در فصل دوم مفاهیم و کلیاتی از وقف و اموال فکری و همچنین ویژگیها و اقسام و ماهیت حقوق مالکیت فکری بررسی می شود و سپس در فصل سوم در هر بخش یکی از ویژگی های مال موقوفه مطرح و با توجه به شرایط اموال فکری مورد نقد و تحلیل قرار می گیرد.