تأثیر ماده­ی آلی خاک بر جذب و واجذب فسفر در برخی از خاک­های آهکی استان آذربایجان                شرقی

کلید واژه‌ها: واجذب، پسماند، همدما، ماده آلی ، فسفر، جذب

چکیده:

تحرک و قابلیت استفاده فسفر در خاک تحت تأثیر ویژگی­های جذب فسفر است. اطلاعات اندکی درباره تأثیر مواد آلی بر ویژگی­های جذب و واجذب فسفر در خاک­های آهکی استان آذربایجان شرقی وجود دارد. هدف این پژوهش مطالعه تأثیر ماده آلی بر ویژگی­های جذب و واجذب فسفر و نیاز استاندارد فسفر بود. جذب و واجذب فسفر در 12 نمونه خاک جمع­آوری شده از استان آذربایجان شرقی قبل و بعد از حذف ماده آلی با استفاده از محلول هیپوکلریت سدیم بررسی شد. ویژگی­های جذب این نمونه­ها به وسیله همدماهای معمول تعیین شدند. بر اساس نتایج بدست آمده سینتیک جذب فسفر از معادله تابع توانی اما سینتیک واجذب از معادله الوویچ ساده شده تبعیت کرد. افزایش دما شدت جذب فسفر را تشدید کرد که نشان دهنده جذب گرماگیر فسفات بود. نتایج نشان داد، داده­های جذب و واجذب فسفر  به وسیله معادله­های فروندلیچ، لنگمویر، دابینین راداشکوویچ توصیف شدند. معادله تک مکانی لنگمویر نتوانست توصیف خوبی از داده­ها داشته باشد ولی معادله دو مکانی لنگمویر برازش معنی­دار نشان داد. جذب فسفات بعد از حذف ماده آلی، برگشت ناپذیرتر از قبل حذف ماده آلی بود. با افزایش غلظت فسفر مصرفی تأثیر حذف ماده آلی بر جذب فسفر بیشتر شد و پدیده پسماند (هیسترسیس) در جذب و واجذب فسفر، قبل و بعد از حذف ماده آلی مشاهده شد. متوسط شاخص پسماند محاسبه شده از توان معادله فروندلیچ بعد از حذف ماده آلی 39 درصد کاهش یافت. متوسط ضریب توزیع در معادله فروندلیچ (K_F) در خاک‌های تیمار شده با هیپوکلریت سدیم 28 درصد افزایش یافت. ضریب n معادله فروندلیچ در خاک­های تیمار شده با هیپوکلریت سدیم 3 درصد افزایش یافت. بر اساس نتایج حاصله ضریب K₁ انرژی جذب فسفر در مکان­های اول به علت حذف ماده آلی افزایش قابل ملاحظه­ای نشان داد. در خاک­های تیمار شده با هیپوکلریت سدیم مقدار میانگین ماکزیمم جذب تئوری فسفر (q_m) حاصل از معادله دابینین راداشکوویچ 21 درصد افزایش یافت. میانگین انرژی جذب (E) از معادله دابینین راداشکوویچ 08/10 کیلوژول بر مول محاسبه شد که ممکن است نیروهای شیمیایی جذب را تحت تأثیر قرار دهند. نیاز استاندارد فسفر در خاک­های تیمار شده نسبت به خاک­های تیمار نشده بیشتر بود. نتایج مطالعات هم­بستگی نشان داد که نیاز استاندارد فسفر در خاک­های تیمار شده با هیپوکلریت سدیم با رس هم­بستگی معنی­داری داشتند.