برهان وجودي از نظر چهار متفكر ايراني معاصر (شهيد مطهري، علامه جعفري، حائري يزدي، جوادي آملي)

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                              صفحه               

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………….1

فصل اول: برهان وجودي در فلسفه غرب

بخش اول: دسته­بندي براهين اثبات وجود خدا………………………………………………8

1)براساس ابزارهاي شناخت خدا ………………………………………………………………………………………8

2)بر­اساس رابطه سالك، مسلك و مقصد…………………………………………………………………………….9

3)براساس لمّي (پيشيني) و انّي (پسيني) بودن………………………………………………………………………..9

             1-3. برهان جهان­­شناختي…………………………………………………………………………………………..9

             2-3. برهان غايت­شناختي…………………………………………………………………………………………11

             3-3. برهان اخلاقي…………………………………………………………………………………………………12

             4-3. برهان وجودي………………………………………………………………………………………………..14

بخش دوم: برهان وجودي……………………………………………………………………………14

1) معرفي اجمالي برهان وجودي…………………………………………………………………………………………..14

2) برهان وجودي آنسلم………………………………………………………………………………………………………15

             1-2. تمايز برهان وجودي از ديگر براهين……………………………………………………………………17

             2-2. دو صورت برهان وجودي آنسلم………………………………………………………………………..17

             3-2. انتقاد گونيلو بر استدلال آنسلم و پاسخ آنسلم به آن……………………………………………….20

             4-2. نقدآكوئيناس بر استدلال آنسلم………………………………………………………………………….22

 3) برهان وجودي دكارت……………………………………………………………………………………………………24

            1-3. دو تقرير دكارت از برهان وجودي………………………………………………………………………26

            2-3. انتقاد كاتروس بر استدلال دكارت و پاسخ دكارت به آن…………………………………………29

            3-3. انتقاد گاسندي بر استدلال دكارت و پاسخ دكارت به آن…………………………………………29

 4) مقايسه بين برهان وجودي آنسلم با تقرير دكارت…………………………………………………………………30

 5) تقرير معاصرين دكارت از برهان وجودي ………………………………………………………………………….31

6) انتقاد هيوم بر برهان وجودي……………………………………………………………………………………………..35

7) انتقاد كانت بر برهان وجودي……………………………………………………………………………………………36

8) بحث­هاي معاصر دربارة برهان وجودي……………………………………………………………………………….39

فصل دوم:جايگاه برهان وجودي در فلسفه اسلامي و  نظرمتفكران اسلامي درباره آن

بخش اول: جايگاه برهان وجودي در فلسفه اسلامي…………………………………………….43

1) انواع براهين اثبات وجود خدا……………………………………………………………………………………………43

2) ارزيابي ميزان قرابت برهان صديقين با برهان وجودی…………………………………………………………….46

            1-2. تقرير ابن سينا از برهان صديقين………………………………………………………………………….47    2-2. تقرير صدرالمتألهين از برهان صديقين………………………………………………………………….48

            3-2.  تقرير ملاهادي سبزواري از برهان صديقين…………………………………………………………..49

            4-2.  تقرير علامه طباطبايي از برهان صديقين……………………………………………………………….50

            5-2.  تقرير شيخ محمد حسين غروي اصفهاني از برهان صديقين……………………………………..50

            6-2. تقرير ابوحامد محمد اصفهاني از برهان صديقين…………………………………………………….51

3) نتيجه……………………………………………………………………………………………………………………………52

بخش دوم: ديدگاه شهيد مطهري درباره برهان وجودي……………………………………..53

 1) تصور ما از خدا…………………………………………………………………………………………………………….53

2) راه­هاي اثبات خدا…………………………………………………………………………………………………………..54

            1-2. راه دل يا راه فطرت…………………………………………………………………………………………..55

            2-2. راه­هاي علمي يا شبه فلسفي………………………………………………………………………………..56

                 1-2-2. برهان نظم………………………………………………………………………………………………56

                 2-2-2. برهان هدايت………………………………………………………………………………………….57

                 3-2-2. برهان خلقت…………………………………………………………………………………………..59

            3-2. راه­هاي فلسفي…………………………………………………………………………………………………59

                1-3-2. برهان ارسطويي……………………………………………………………………………………….60

                2-3-2. برهان سينوي……………………………………………………………………………………………61

                3-3-2. برهان صدرايي………………………………………………………………………………………..62

3) ديدگاه شهيد مطهري درباره برهان وجودي ……………………………………………………………………….64

            1-3. تقرير مطهري از برهان وجودي آنسلم………………………………………………………………….64

            2-3. تقرير مطهري از برهان وجودي دكارت ……………………………………………………………….67

            3-3. ديدگاه مطهري دربارة نقدهاي كانت بر برهان وجودي……………………………………………67

            4-3. امتياز برهان صديقين نسبت به برهان وجودي……………………………………………………………..68

بخش سوم: ديدگاه علامه جعفري  درباره برهان وجودي……………………………………72

1) خداشناسي از نظر علامه جعفري……………………………………………………………………………………….72

 2) مباني اصلي دلايل وجود خداوند………………………………………………………………………………………74

            1-2. دريافت مفهوم بي­نهايت…………………………………………………………………………………….75

            2-2. پيشروي به سوي كمال………………………………………………………………………………………75

3) نام­گذاري برهان وجودي به برهان وجوبي يا كمالي………………………………………………………………76

4) ريشه­هاي تاريخي برهان وجوبي………………………………………………………………………………………..77

5) تقرير برهان وجودي دكارت براساس برهان وجوبي………………………………………………………………79

6) پاسخ به برخي اعتراضات ممكن بر برهان وجودي(يا وجوبي) ………………………………………………..85

7) انتقاد راسل و كانت از برهان وجوبي و پاسخ علامه به آن……………………………………………………….87

بخش چهارم: ديدگاه حائري يزدي درباره برهان وجودي………………………………….92

1) در باب مسئله خدا…………………………………………………………………………………………………………..92

2) براهين اثبات باري…………………………………………………………………………………………………………..93

            2-1. برهان صديقين…………………………………………………………………………………………………93

                 1-2-1. قرائت سنتي از برهان صديقين……………………………………………………………………94

                 2-2-1. برهان صديقين به روش منطق جديد……………………………………………………………97

             2-2. برهان وجودي………………………………………………………………………………………………..99

                1-­­2-2. برهان وجودي در قالب اسلامي آن………………………………………………………………99

                2-2-2. برهان وجودي در تقرير غربي آن………………………………………………………………102

                3-2-2. نظر توماس آكويناس و رنه دكارت دربارة دليل هستي…………………………………..104

                4-2-2. نقد اصلي حائري يزدي بر تقرير كانت از برهان وجودي………………………………..109

بخش پنجم: ديدگاه جوادي آملي درباره برهان وجودي………………………………………….114

1) دربارة خدا………………………………………………………………………………………………………………….114

2) براهين اثبات باري………………………………………………………………………………………………………..115

             1-2. براهين معيوب و فاسد…………………………………………………………………………………….115

                 1-1-2. برهان اخلاقي………………………………………………………………………………………..115

                  2-1-2. برهان وجودي……………………………………………………………………………………..116

                     1-2-1-2. برهان در قالب قياس خلف………………………………………………………………117

                     2-2-1-2. نقد گونيلو و تتميم آن…………………………………………………………………….117

                     3-2-1-2. اشكال اساسي برهان آنسلم………………………………………………………………119

                     4-2-1-2. تطبيق برهان آنسلم با براهين اهل معرفت……………………………………………..121

                     5-2-1-2. نقدهاي سه­گانة كانت……………………………………………………………………..123

                 3-1-2. برهان تجربه ديني…………………………………………………………………………………..127

             2-2. براهين ناقص………………………………………………………………………………………………..128

                 1-2-2. برهان امكان و وجوب…………………………………………………………………………….128

                 2-2-2. برهان حركت يا حدوث………………………………………………………………………….130

                 3-2-2. برهان اعجاز………………………………………………………………………………………….131

                 4-2-2. برهان نظم…………………………………………………………………………………………….132

                 5-2-2. برهان فطرت…………………………………………………………………………………………133

                 6-2-2. برهان امكان فقري………………………………………………………………………………….134

           3-2. براهين تام و كامل…………………………………………………………………………………………..135

                1-3-2. برهان صديقين……………………………………………………………………………………….135

فصل سوم: نتيجه گيري

تطبيق ديدگاه متفكران اسلامي معاصر…………………………………………………………………………..139

فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………147