بررسی وضعیّت مدیریت استعداد در جذب و نگهداشت اعضای هیأت علمی  دانشکده­های کشاورزی (مورد مطالعه: دانشگاه­های دولتی استان تهران )

1ـ1ـ مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….1

1ـ2ـ بیان مسأله……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………2

1ـ3ـ اهمیت و ضرورت پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………4

1ـ4ـ اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….5

1ـ4ـ1ـ هدف کلی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..5

1ـ4ـ2ـ اهداف اختصاصی……………………………………………………………………………………………………………………………………………..5

1ـ5ـ محدوده­های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………….6

1ـ5ـ1ـ محدوده موضوعی پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………6

1ـ5ـ2ـ محدوده مکانی پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………..6

1ـ5ـ3ـ محدوده زمانی پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………6

1ـ5ـ4ـ محدوده انسانی پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………….6

1ـ6ـ محدودیت‌های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………6

1ـ7ـ تعاریف عملیاتی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..7

2ـ1ـ مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….9

2ـ2ـ نگاهی به آمار مربوط به پدیدۀ مهاجرت نخبگان در ایران………………………………………………………………………………………..9

بخش اول: استعداد و مدیریت استعداد­………………………………………………………………………………………………………………………….13

1ـ1ـ مفهوم استعداد……………………………………………………………………………………………………………………………………………………13

1ـ2ـ تاریخچه و مفهوم مدیریت استعداد ………………………………………………………………………………………………………………………14

بخش دوم………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….17

2ـ1ـ نظام آموزش عالی ایران و اهداف آن ……………………………………………………………………………………………………………………17

2ـ2ـ کشاورزی و جایگاه اعضای هیأت علمی در آموزش عالی کشاورزی ……………………………………………………………………….18

2ـ3ـ بررسی مسائل و مشکلات نظام آموزش عالی ایران…………………………………………………………………………………………………21

2ـ4ـ مسائل و مشکلات مربوط به مدیریت……………………………………………………………………………………………………………………21

2ـ5ـ لزوم توجه به مدیریت استعداد در دانشگاه­های کشور……………………………………………………………………………………………..23

2ـ6ـ جذب استعداد­ها در دانشگاه­ها……………………………………………………………………………………………………………………………..25

2ـ7ـ وضعیت سیاست کنونی جذب هیأت علمی در دانشگاه­ها………………………………………………………………………………………..26

2ـ7ـ1ـ سیاست­های جذب هیأت علمی در دانشگاه­های ایران………………………………………………………………………………………….26

2ـ7ـ1ـ سیاست­های جذب هیأت علمی در برخی دانشگاه­های کشور­های دیگر………………………………………………………………….27

2ـ8ـ نگهداشت استعدادها……………………………………………………………………………………………………………………………………………28

2ـ9ـ علل فرار مغزها در ایران………………………………………………………………………………………………………………………………………29

2ـ10ـ راه­های کاهش مهاجرت نخبگان به خارج از کشور……………………………………………………………………………………………….32

بخش سوّم: مدل­های مدیریت استعداد…………………………………………………………………………………………………………………………..37

3ـ1ـ مدل گیل و همکاران…………………………………………………………………………………………………………………………………………..37

3ـ2ـ مدل فیلیپس و راپر……………………………………………………………………………………………………………………………………………..37

3ـ3ـ مدل لوییس و هکمن…………………………………………………………………………………………………………………………………………..39

3ـ4ـ مدل کالینز و ملاحی……………………………………………………………………………………………………………………………………………40

3ـ5ـ مدل سوییم………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..43

3ـ 6ـ مدل طالقانی و همکاران……………………………………………………………………………………………………………………………………..44

بخش چهارم: پیشینۀ تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………….46

4ـ1ـ مطالعات و پژوهش­های خارجی صورت گرفته در زمینه مدیریت استعداد………………………………………………………………….46

4ـ2ـ بررسی­ها و پژوهش­های انجام شده در ایران…………………………………………………………………………………………………………..50

بخش پنجم: چارچوب نظری پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………..54

5ـ1ـ مدل پل ورهاگن…………………………………………………………………………………………………………………………………………………54

3ـ1ـ مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….58

3ـ2ـ نوع پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………………………58

3ـ3ـ روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………………58

3ـ4ـ روش تحقیق دلفی………………………………………………………………………………………………………………………………………………58

3ـ4ـ1ـ تعریف دلفی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..59

3ـ4ـ2ـ انواع دلفی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………59

3ـ4ـ3ـ اهداف دلفی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………59

3ـ4ـ4ـ شرایط کاربرد دلفی………………………………………………………………………………………………………………………………………….61

3ـ4ـ5ـ اجزای اصلی دلفی…………………………………………………………………………………………………………………………………………..61

3ـ4ـ6ـ فرآیند دلفی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………65

3ـ5ـ روش انجام کار………………………………………………………………………………………………………………………………………………….68

3ـ5ـ1ـ راند اول…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………70

3ـ5ـ2ـ راند دوم ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….71

3ـ5ـ1ـ  راند سوم………………………………………………………………………………………………………………………………………………………71

3ـ6ـ جامعه آماری، حجم نمونه و روش نمونه­گیری……………………………………………………………………………………………………….72

3ـ6ـ1ـ جامعه آماری بخش کیفی…………………………………………………………………………………………………………………………………72

4ـ1ـ مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….82

4ـ2ـ هدف اول: شناسایی شاخص­های مرتبط با جذب و نگهداشت اعضای هیأت علمی دانشگاه­ها با استفاده از تکنیک دلفی….82

4-2-1- تدوین چارچوب تجربی منتج از تکنیک دلفی…………………………………………………………………………………………………..92

4-3ـ توصیف متغیرهای مستقل تحقیق ( ویژگی­های فردی و حرفه­ای)…………………………………………………………………………..108

4ـ3ـ1ـ  ویژگی­های فردی اعضای هیأت علمی……………………………………………………………………………………………………………108

4-3ـ1ـ1ـ سن…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………108

4-3ـ1ـ2ـ جنسیت…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..108

4-3ـ1ـ3ـ وضعیت تأهل…………………………………………………………………………………………………………………………………………..108

4ـ3ـ2ـ ویژگی­های حرفه­ای اعضای هیأت علمی………………………………………………………………………………………………………….108

4ـ3ـ2ـ1ـ دانشکده­های کشاورزی محل خدمت……………………………………………………………………………………………………………108

4-3ـ2ـ2ـ سابقۀ کار آموزشی…………………………………………………………………………………………………………………………………….108

4-3ـ2ـ3ـ مرتبۀ علمی………………………………………………………………………………………………………………………………………………108

4-3ـ2ـ4ـ محل اخذ آخرین مدرک تحصیلی……………………………………………………………………………………………………………….109

4-3ـ2ـ5ـ داشتن شغل دوّم……………………………………………………………………………………………………………………………………….109

4-3ـ2ـ6ـ مدت زمان صرف شده جهت دریافت حکم کارگزینی…………………………………………………………………………………..109

4-3ـ2ـ7ـ مدت زمان صرف شده جهت دریافت حکم پیمانی ………………………………………………………………………………………109

4-3ـ2ـ8ـ مدت زمان صرف شده جهت دریافت حکم رسمی ……………………………………………………………………………………..109

4-4ـ هدف دوّم: تعیین میزان اهمیت گویه­های هریک از عوامل مدیریت استعداد از دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشکده­های کشاورزی دانشگاه­های دولتی استان تهران……………………………………………………………………………………………………………………116

4-4ـ1ـ رتبه­بندی میزان توجه دانشگاه محل خدمت پاسخگویان به هریک از گویه­های شاخص “عوامل فردی”…………………..117

4-4ـ2ـ رتبه­بندی گویه­های شاخص “امنیّت” در دانشگاه محل خدمت پاسخگویان………………………………………………………….117

4-4ـ3ـ رتبه­بندی گویه­های شاخص” رعایت اصل شایسته­سالاری” در دانشگاه محل خدمت پاسخگویان…………………………..118

4ـ4ـ4ـ رتبه­بندی گویه­های شاخص” عوامل معیشتی” در دانشگاه محل خدمت پاسخگویان …………………………………………….118

4-4ـ5ـ رتبه­بندی گویه­های شاخص” ویژگی­های دانشگاه و ارتباط ملی بین­المللی با سایر دانشگاه­ها و سازمان­های ذیربط” در دانشگاه محل خدمت پاسخگویان ………………………………………………………………………………………………………………………………119

4-4ـ6ـ رتبه­بندی گویه­های شاخص” حفظ شأن اعضای هیأت علمی” در دانشگاه محل خدمت پاسخگو…………………………120

4-4ـ7ـ رتبه­بندی گویه­های شاخص چالش­های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در مدیریت آموزشی و پژوهشی در دانشگاه محل خدمت پاسخگویان ……………………………………………………………………………………………………………………………..120

4-4ـ8ـ رتبه­بندی گویه­های شاخص” تأمین بودجه و امکانات آموزشی و پژوهشی دانشگاه” در دانشگاه محل خدمت پاسخگویان ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………121

4-5ـ رتبه­بندی شاخص­های مدیریت استعداد (اعضای هیأت علمی) از دیدگاه پاسخگویان……………………………………………….122

5ـ1ـ مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..163

5ـ2ـ بخش اول: خلاصه……………………………………………………………………………………………………………………………………………163

5-3- بخش دوم: یافته­ها و بحث………………………………………………………………………………………………………………………………..167

5-3-1- یافته­های توصیفی ………………………………………………………………………………………………………………………………………167

5-3-1-1- توصیف ویژگی­های فردی و حرفه­­ای پاسخگویان……………………………………………………………………………………….167

5-3-1-2- نتایج حاصل از رتبه­بندی مؤلفه­های مدیریت استعداد و بحث ………………………………………………………………………168

5-3-1-3- یافته­های استنباطی………………………………………………………………………………………………………………………………….174

5-3-1-بحث و نتیجه­گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………176

5-3-1-پیشنهادها…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….182

5-3-1ـ پیشنهادهایی برای انجام تحقیقات آتی…………………………………………………………………………………………………………….183

جدول 2ـ1ـ خصوصیات جمعیتی نخبگان دانشگاهی کشور بر اساس اعلام رئیس مؤسسه پژوهش و برنامه­ریزی آموزش عال…10

نمودار 2ـ1ـ موارد مطرح شده در فصل دوم………………………………………………………………………………………………………………….12

جدول2ـ2ـ تعاریفی از مدیریت استعداد………………………………………………………………………………………………………………………..16

جدول 2ـ3ـ توزیع تعداد اعضای هیأت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت­مدرس به تفکیک عناوین دانشگاهی در سال 1392-1393…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….20

جدول 2ـ4ـ توزیع تعداد اعضای هیأت علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران به تفکیک عناوین دانشگاهی در سال 1392-1393……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….20

جدول 2ـ5ـ. توزیع تعداد اعضای هیأت علمی پردیس کشاورزی ابوریحان دانشگاه تهران به تفکیک عناوین دانشگاهی در سال 1392-1393…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….20

جدول 2ـ6ـ توزیع تعداد اعضای هیأت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه شاهد به تفکیک عناوین دانشگاهی در سال 1392-1393 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………21

شکل 2ـ1ـ مدل گیل و همکاران 2006…………………………………………………………………………………………………………………………37

شکل 2ـ2ـ مدل مدیریت استعداد مبتنی بر شایستگی­های کلیدی………………………………………………………………………………………38

جدول 2-7- جدول سلسله مراتبی مدیریت استعداد……………………………………………………………………………………………………….40

شکل 2-3- مدل کالینز و ملاحی………………………………………………………………………………………………………………………………….43

شکل 2- 4-مدل سیستمی ارزیابی استراتژی مدیریت استعداد سوییم………………………………………………………………………………..44

شکل 2-5- مدل مفهومی پژوهش طالقانی و همکاران…………………………………………………………………………………………………….44

 نمودار 2-2- طبقات و عوامل مرتبط جذب  نگهداشت استعدادها (اعضای هیأت علمی دانشگاه­ها) ورهاگن 2005……………….56

شکل 3-1- سه راند فرآیند دلفی………………………………………………………………………………………………………………………………….66

جدول 3-1- طبقات و عوامل مرتبط با جذب  نگهداشت استعدادها (اعضای هیأت علمی دانشگاه­ها)…………………………………..69

جدول 3-2- تعداد افراد جامعه نمونه و نمونه جمع­آوری شده به تفکیک دانشکده……………………………………………………………..73

جدول 3-3- تعداد گویه­های مربوط به هریک از مؤلفه­های مدیریت استعداد (اعضای هیأت علمی)……………………………………..74

جدول 3-4- متغیرهای وابسته و مستقل تحقیق………………………………………………………………………………………………………………75

جدول 4-1- ویژگی­های فردی و حرفه­ای متخصصان موضوعی پاسخگو در بخش تکنیک دلفی………………………………………….83

جدول 4-2- فراوانی نظرات بیان شده در رابطه با سؤال باز مطرح شدهدر تکنیک دلفی با عنوان شناسایی معیارهای مرتبط با جذب (استخدام) اعضای هیأت علمی دانشگاه­های کشور با توجه به شرایط کشور ایران از دیدگاه آنان…………………………………83

جدول 4-3- فراوانی نظرات بیان شده در رابطه با سؤال باز مطرح شده در تکنیک دلفی با عنوان شناسایی معیارهای مرتبط با نگهداشت (جلوگیری از فرار مغزها) اعضای هیأت علمی دانشگاه­های کشور با توجه به شرایط کشور ایران از دیدگاه آنان………85

جدول 4-4- میانگین و انحراف­معیار هریک از گویه­های مرتبط با جذب (استخدام) اعضای هیأت علمی دانشگاه­های کشور (راند دوم)…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………86

جدول 4-5- میانگین و انحراف­معیار هریک از گویه­های مرتبط با نگهداشت اعضای هیأت علمی دانشگاه­های کشور (راند دوم)…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………88

جدول 4-6- سطح توافق اعضای پانل با هریک از گویه­های مؤثر در جذب (استخدام) اعضای هیأت علمی دانشگاه­های کشور.89

جدول 4-7- سطح توافق اعضای پانل با هریک از گویه­های مؤثر در نگهداشت  اعضای هیأت علمی دانشگاه­های کشور………..90

جدول 4-8-طبقه­بندی مؤلفه­های مرتبط با جذب و نگهداشت اعضای هیأت علمی دانشگاه­ها (نتایج راند نهایی (راند سوم) دلفی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………91

نمودار 4-1- چارچوب تجربی منتج از تکنیک دلفی پژوهش…………………………………………………………………………………………107

جدول 4-9- ویژگی­های فردی و حرفه­ای اعضای هیأت علمی دانشکده­های کشاورزی دولتی استان تهران (170n=)…………..110

جدول 4-10- ویژگی­های فردی و حرفه­ای اعضای هیأت علمی دانشکده­ کشاورزی دانشگاه تربیت­مدرس (37n=)…………….111

جدول 4- 11- ویژگی­های فردی و حرفه­ای اعضای هیأت علمی پردیس کشاوری و منابع طبیعی دانشگاه تهران (90n=)…….112

جدول 4- 12- ویژگی­های فردی و حرفه­ای اعضای هیأت علمی دانشکدۀ کشاورزی دانشگاه شاهد (11n=)………………………113

جدول 4- 13- ویژگی­های فردی و حرفه­ای اعضای هیأت علمی پردیس کشاوری ابوریحان دانشگاه تهران (32n=)……………115

جدول 4-14-رتبه­بندی گویه­های شاخص “عوامل فردی” در خصوص میزان توجه دانشگاه به هریک از این گویه­ها از نظر اعضای هیأت  علمی(170n=) ………………………………………………………………………………………………………………………………….116

جدول 4-15- رتبه­بندی گویه­های شاخص “امنیّت” از نظر پاسخگویان(170n=)…………………………………………………………….117

جدول 4-16- رتبه­بندی گویه­های شاخص “اصل شایسته­سالاری” از نظر اعضای هیأت علمی دانشکده­های کشاورزی دولتی استان تهران (170n=)……………………………………………………………………………………………………………………………………………….118

جدول 4-17- رتبه­بندی اهمیت گویه­های شاخص “عوامل معیشتی” در خصوص میزان پایبندی دانشگاه به هریک از این گویه­ها از نظر اعضای هیأت  علمی(170n=)…………………………………………………………………………………………………………………………118

جدول 4-18- رتبه­بندی گویه­های شاخص “ویژگی­های دانشگاه و ارتباطات ملی و بین­المللی با سایر دانشگاه­ها و سازمان­های ذیربط” از نظر اعضای هیأت علمی در دانشگاه محل کار آنان (170n=)…………………………………………………………………………119

جدول 4-19- رتبه­بندی گویه­های شاخص “حفظ شأن اعضای هیأت علمی” از نظر اعضای هیأت علمی در دانشگاه محل کار آنان (170n=)…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………120

جدول 4-20- رتبه­بندی گویه­های شاخص “چالش­های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در مدیریت آموزشی و پژوهشی دانشگاه محل خدمت پاسخگویان از دیدگاه آنان (170n=)…………………………………………………………………………………………….121

جدول 4-21- رتبه­بندی گویه­های شاخص “تأمین بوددجه و امکانات آموزشی و پژوهشی دانشگاه” در دانشگاه محل کار پاسخگویان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………121

جدول 4-22-رتبه­بندی شاخص­های مرتبط با جذب و نگهداشت (اعضای هیأت علمی) از دیدگاه پاسخگویان(170n=)……..122

جدول 4-23- رتبه­بندی شاخص­های مدیریت استعداد (اعضای هیأت علمی) از دیدگاه اساتید دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت­مدرس……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………123

جدول 4-24- رتبه­بندی شاخص­های مدیریت استعداد (اعضای هیأت علمی) از دیدگاه اساتید پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….124

جدول 4-25- رتبه­بندی شاخص­های مدیریت استعداد (اعضای هیأت علمی) از دیدگاه اساتید دانشکده کشاورزی دانشگاه شاهد………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………125

جدول 4-26- رتبه­بندی شاخص­های مرتبط با جذب و نگهداشت (اعضای هیأت علمی) از دیدگاه اساتید پردیس کشاورزی ابوریحان دانشگاه تهران ……………………………………………………………………………………………………………………………………………126

جدول 4-27- تعیین وضعیت مدیریت استعداد به تفکیک دانشکده­های کشاورزی دانشگاه­های دولتی استان تهران……………….128

جدول 4- 28- تعیین وضعیت مدیریت استعداد در دانشکده­های کشاورزی دانشگاه­های دولتی استان تهران………………………..129

جدول 4-29- فرضیه­های مقایسه­ای……………………………………………………………………………………………………………………………130

جدول 4-30-مقایسه نظرات پاسخگویان بر مبنای “جنسیت، وضعیت تأهل و داشتن شغل دوم” در خصوص مدیریت استعداد (170n=) ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….131

جدول 4-31- مقایسه نظرات پاسخگویان بر مبنای “محل اخذ آخرین مدرک تحصیلی”در خصوص مدیریت استعداد (170n=.)……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….132

جدول 4-32- مقایسه نظرات پاسخگویان بر مبنای “مرتبه علمی و دانشکده محل خدمت” آنان در خصوص مدیریت استعداد (170n=)………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..133

جدول 4-33- آزمون­های تعقیبی من­ویت­نی مربوط به تفاوت نظرات اعضای هیأت علمی دانشکده­های کشاورزی دانشگاه­های دولتی استان تهران…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….134

جدول 4-34-فرضیه­های رابطه­ای………………. …………………………………………………………………………………………………………….135

جدول 4-35-همبستگی بین ویژگی­های فردی و حرفه­ای پاسخگویان و نظرات آنان در خصوص مدیریت استعداد……………..136

جدول 4-36- فرضیه­های مقایسه­ای…………………………………………………………………………………………………………………………..137

جدول 4-37- مقایسه نظرات اعضای هیأت علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران بر مبنای “جنسیت”در خصوص مؤلفه­های مدیریت استعداد (90n=)………………………………………………………………………………………………………………138

جدول 4-38- مقایسه نظرات اعضای هیأت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت­مدرس بر مبنای “مرتبه علمی” در خصوص مؤلفه­های مدیریت استعداد (37n=)……………………………………………………………………………………………………………………………140

جدول 4-39- مقایسه نظرات اعضای هیأت علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی بر مبنای “مرتبه علمی” در خصوص مؤلفه­های مدیریت استعداد (90n=)…………………………………………………………………………………………………………………………………..141

جدول 4-40- مقایسه نظرات اعضای هیأت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت­مدرس بر مبنای “محل اخذ آخرین مدرک تحصیلی” در خصوص مؤلفه­های مدیریت استعداد (37n=)…………………………………………………………………………………………..142