بررسی محتوای عنصری عرقیات و جوشانده برخی از گیاهان داروئی مورد مصرف در شهر شیراز از دیدگاه زمین پزشکی

فهرست مطالب

 

 

عنوان                                                                                                                     صفحه

فصل اول: کليات و مروری بر مطالعات پیشین

1-1- مقدمه. 2

1-2- تاريخچه گياهان دارويي در ایران و جهان.. 4

1-3- تعریف اصطلاحات تخصصی.. 5

1-3-1- طب سنتی  (Traditional medicine) 5

1-3-2- گیاه داروئی (Medicinal plant) 5

1-3-3- داروی گیاهی ( Herbal medicines) 5

1-3-4- مواد موثر گیاهان داروئی.. 5

1-3-4-1- آلکالوئیدها (Alkaloids) 6

1-3-4-2- گلوکوزیدها (Glucosides) 6

1-3-4-3- ساپونین‌ها (Saponines) 7

1-3-4-4- تانن‌ها (Tannins) 7

1-3-4-5- ضد عفونی کننده‌های گیاهی.. 7

1-4- روش های استفاده از گیاهان داروئی.. 8

1-4-1- عوامل موثر بر کیفیت عرقیات و جوشانده های گیاهی.. 8

1-4-1-1- نوع خاک (Soil type) 8

1-4-1-2- اقلیم  (Climate) 9

عنوان                                                                                                                     صفحه

1-4-1-3- خشکسالی و تنشهای آبی  (Water stress and Drought) 9

1-4-1-4- تنش حشرات و ریزاندامگان­ها
Insect stress and microorganisms)) 9

1-4-1-5- نگهداری گیاه (Storage) 10

1-4-1-6- تقلب های داروئی (Drug fraud) 10

1-5- مطالعات زمینپزشکی عناصر. 10

1-6- رده بندی و اصول کار عناصر در گیاهان.. 11

1-7- جذب و زیست دسترس پذیری عناصر در گیاه. 12

1-8- پارامترهای آب زمین شیمیایی.. 13

1-9- عناصر در آب.. 14

1-10- ویژگی های زیست زمین شیمیایی عناصر مورد مطالعه. 14

1-10-1- روی  (Zn) 14

1-10-1-1- روی در گیاهان.. 14

1-10-1-2- روی در آب.. 15

1-10-1-3- روی در بدن انسان.. 15

1-10-2- مس  (Cu) 16

1-10-2-1- مس در گیاهان.. 16

1-10-2-2- مس در آب.. 17

1-10-2-3- مس در بدن انسان.. 17

1-10-3- آهن(Fe) 18

1-10-3-1- آهن در گیاهان.. 18

1-10-3-2- آهن در آب.. 18

1-10-3-3- آهن در بدن انسان.. 19

1-10-4- کلسیم (Ca) 19

عنوان                                                                                                                     صفحه

1-10-4-1- کلسیم در گیاهان.. 19

1-10-4-2- کلسیم در آب.. 20

1-10-4-3- کلسیم در بدن انسان.. 20

1-10-5- سدیم(Na) 21

1-10-5-1-سدیم در گیاهان.. 21

1-10-5-2- سدیم در آب.. 21

1-10-5-3- سدیم در بدن انسان.. 22

1-10-6- پتاسیم    (K) 22

1-10-6-1- پتاسیم در گیاهان.. 22

1-10-6-2- پتاسیم در آب.. 23

1-10-6-3- پتاسیم در بدن انسان.. 23

1-10-7- سلنیم   (Se) 24

1-10-7-1- سلنیم در گیاهان.. 24

1-10-7-2- سلنیم در آب.. 24

1-10-7-3- سلنیم در بدن انسان.. 24

1-10-8- آرسنیک (As) 25

1-10-8-1- آرسنیک در گیاهان.. 25

1-10-8-2- آرسنیک در آب.. 25

1-10-8-3- آرسنیک در بدن انسان.. 26

1-10-9- کادمیم  (Cd) 26

1-10-9-1- کادمیم در گیاهان.. 26

1-10-9-2- کادمیم در آب.. 27

1-10-9-3- کادمیم در بدن انسان.. 27

1-10-10- سرب (Pb) 28

1-10-10-1-  سرب  در گیاهان.. 28

1-10-10-2- سرب در آب.. 28

1-10-10-3- سرب در بدن انسان.. 28

1-10-11- نیکل  (Ni) 29

1-10-11-1- نیکل در گیاهان.. 29

1-10-11-2-  نیکل در آب.. 29

1-10-11-3- نیکل در بدن انسان.. 30

1-11- مروری بر وضعیت تحقیق و پژوهش در زمینه گیاهان داروئی در جهان.. 30

1-12- اهمیت موضوع. 34

1-13- اهداف انجام پژوهش…. 35

فصل دوم: منطقه و گیاهان مورد مطالعه

2-1- مقدمه. 37

2-2- موقعیت جغرافیایی و جمعیت شناسی شهر شیراز. 37

2-3- موقعیت جغرافیایی شهرستان میمند. 38

2-4- مشخصات گیاهان داروئی مورد مطالعه. 39

2-4-1- اسطوخودوس… 39

2-4-2- بابونه. 41

2-4-3- بهار نارنج.. 42

2-4-4- به­لیمو. 43

2-4-5- بیدمشک… 44

2-4-6- چنار. 45

2-4-7- خارشتر. 46

2-4-8- شاه‌تره. 47

2-4-9- شنبلیله. 48

2-4-10- شوید. 49

عنوان                                                                                                                     صفحه

2-4-11- سنبل­الطیب… 50

2-4-12- طارونه. 51

2-4-13-کاسنی.. 52

2-4-14- کیالک… 53

2-4-15-گاوزبان.. 54

2-4-16- گزنه. 55

2-4-17- گل محمدی.. 56

2-4-18- نسترن.. 57

2-4-19- نعناع. 58

فصل سوم: آماده سازی و روش های اندازه گیری

3-1- مقدمه. 60

3-1-1- عرقیات گیاهی (Herbal distillates) 60

3-1-2- روش های تولید عرقیات گیاهی.. 60

3-1-3- روش های تولید جوشانده های گیاهی (Herbal decoction) 61

3-2- تهیه نمونه عرقیات گیاهی مورد مطالعه. 61

3-3- تهیه نمونه گیاهان داروئی.. 63

3-4-  نمونه برداری از تفاله گیاهان مورد مطالعه. 65

3-5- آماده سازی نمونه ها 65

3-5-1-آماده سازی عرقیات گیاهی.. 65

3-5-2- آماده سازی جوشانده گیاهی.. 65

3-5-3-آماده سازی مواد خام گیاهی.. 66

3-5-4- آماده سازی تفاله گیاهان.. 66

عنوان                                                                                                                     صفحه

3-6- تجزیه نمونه ها 67

3-6-1- اندازه گیری عناصر در نمونه ها 67

3-6-2- محاسبه پارامترهای آب زمین شیمیایی.. 67

3-6-3- ارزیابی ضریب استخراج عناصر
(Investigation of Extraction Coefficient) 67

3-6-3-1- سازوکار استخراج  (Mechanism of Extraction) 67

3-7- تحلیل داده ها 69

3-7-1- ارزیابی ریسک… 69

3-7-2- تحلیل آماری داده ها 72

3-7-2-1- تحلیل خوشه ای (Cluster analysis) 72

فصل چهارم: نتایج و بحث

4-1- مقدمه. 74

4-2- عرقیات گیاهی.. 74

4-2-1- بررسی رفتار شیمیایی عناصر موجود در عرقیات گیاهی مورد مطالعه. 85

4-2-2- زمین پزشکی عناصر موجود در عرقیات گیاهی مورد مطالعه. 85

4-3- جوشانده های گیاهی.. 87

4-4- مواد خام گیاهی.. 96

4-5- اندازه گیری ضریب استخراج عناصر موجود در جوشانده های گیاهی.. 100

4-6- زمین پزشکی عناصر موجود در جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 103

4-6-1- آرسنیک… 103

4-6-2- آهن.. 103

4-6-3- سرب.. 103

عنوان                                                                                                                     صفحه

4-6-4- کادمیم.. 104

4-6-5- منیزیم.. 104

4-6-6- پتاسیم.. 104

4-6-7- روی.. 104

4-7- پارامترهای آب زمین شیمیایی عرقیات و جوشانده های گیاهی.. 107

4-8- تفاله های گیاهی.. 113

4-8-1- تحلیل آماری داده های حاصل از تفاله گیاهی مورد مطالعه. 116

4-9- ارزیابی ریسک… 117

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات122

5-1- نتیجه گیری.. 122

2-5- پیشنهاد برای مطالعات آینده. 124

منابع

منابع فارسی.. 125

منابع انگلیسی.. 126

چکیده و صفحه عنوان به انگلیسی

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                     صفحه

جدول 3-1- عرقیات گیاهی خریداری شده، نام علمی، اندام گیاهی مورد استفاده
و خواص درمانی هر کدام از آنها 62

جدول3-2- گیاهان داروئی خریداری شده، نام علمی، اندام مورد استفاده
و خواص درمانی جوشانده آنها 64

جدول3-3- دوز استاندارد مصرف روزانه عناصر از راه دهان (RFDo) 71

جدول4-1- غلظت عناصر ضروری در عرقیات گیاهی مورد مطالعه و مقایسه
با استانداردهای جهانی (بر حسب µg/L) 75

جدول4-2- غلظت عناصر غیر ضروری در عرقیات گیاهی مورد مطالعه و مقایسه با استانداردهای جهانی (بر حسب µg/L) 77

جدول 4-3- غلظت عناصر ضروری در جوشانده های گیاهی مورد مطالعه و مقایسه با استانداردهای جهانی   89

جدول 4-4- غلظت عناصر غیر ضروری در جوشانده های گیاهی مورد مطالعه
و مقایسه با استانداردهای جهانی.. 90

جدول 4-5- غلظت عناصر ضروری در ماده خام گیاهان داروئی
مورد مطالعه (mg/kg) 98

جدول 4-6- غلظت عناصر غیرضروری در ماده خام گیاهان داروئی
مورد مطالعه (mg/kg) 99

جدول 4-7- ضریب استخراج عناصر ضروری (%) 100

عنوان                                                                                                                     صفحه

جدول 4-8- ضریب استخراج عناصر غیرضروری (%) 100

جدول 4-9- پارامترهای آب زمین شیمیایی مربوط به جوشانده گیاهان داروئی
مورد مطالعه. 107

جدول 4-10- پارامترهای آب زمین شیمیایی مربوط به عرقیات گیاهی مورد مطالعه. 107

جدول4-11-  غلظت عناصر ضروری در تفاله برخی گیاهان داروئی
مورد مطالعه (mg/kg) 114

جدول 4-12- غلظت عناصر غیر ضروری در تفاله برخی گیاهان داروئی
مورد مطالعه (mg/kg) 115

جدول4-13- ارزیابی شاخص خطر سلامت (HI) و ضریب خطر (HQ) برای
عرقیات گیاهی مورد مطالعه. 119

جدول4-14- ارزیابی شاخص خطر سلامت (HI) و ضریب خطر (HQ) برای
جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 120

فهرست اشکال

 

عنوان                                                                                                                     صفحه

شکل1-1- سهم بازار جهانی گیاهان داروئی بر حسب گروه بندی درمانی.. 3

شکل1-2- سهم هر یک از مناطق مختلف جهان در تجارت گیاهان داروئی
و فرآورده های گیاهی.. 3

شکل1-3- نمودار Eh-pH عنصر روی.. 16

شکل1-4- نمودار Eh-pH عنصر مس…. 17

شکل1-5- نمودار Eh-pH عنصر آهن.. 19

شکل1-6- نمودار Eh-pH عنصر کلسیم.. 21

شکل1-7- نمودار Eh-pH عنصر سدیم.. 22

شکل1-8- نمودار Eh-pH عنصر پتاسیم.. 23

شکل1-9- نمودار Eh-pH عنصر سلنیم.. 25

شکل1-10- نمودار Eh-pH عنصر آرسنیک… 26

شکل1-11- نمودار Eh-pH عنصر کادمیم.. 27

شکل1-12- نمودار Eh-pH عنصر سرب.. 29

شکل1-13- نمودار Eh-pH عنصر نیکل.. 30

شکل1-14- تعداد اسناد علمی منتشر شده در زمینه گیاهان داروئی
در پایگاه اسکوپوس… 31

شکل1-15- پانزده کشور پیشتاز در عرصه پژوهش بر روی گیاهان داروئی
(پایگاه اسکوپوس) 31

عنوان                                                                                                                     صفحه

شکل2-1 موقیعت جغرافیایی شهرستانهای شیراز و میمند در استان فارس-  ایران.. 39

شکل2-2- گیاه اسطوخودوس… 40

شکل2-3-گیاه بابونه. 41

شکل2-4-گیاه نارنج.. 42

شکل2-5- گیاه به­لیمو. 43

شکل2-6- گیاه بیدمشک… 44

شکل2-7- گیاه چنار. 45

شکل2-8- گیاه خارشتر. 46

شکل2-9-گیاه شاه­تره. 47

شکل2-10- گیاه شنبلیله. 48

شکل2-11- گیاه شوید. 49

شکل2-12-گیاه سنبل­الطیب… 50

شکل2-13- گیاه طارونه. 51

شکل2-14-گیاه کاسنی.. 52

شکل2-15- گیاه زالزالک… 53

شکل2-16- گیاه گاوزبان.. 54

شکل2-17- گیاه گزنه. 55

شکل2-18-گیاه گل محمدی.. 56

شکل2-19-گیاه نسترن.. 57

شکل2-20- گیاه نعناع. 58

شکل3-1- عرقیات گیاهی خریداری شده. 61

شکل3-2- گیاهان داروئی خریداری شده. 63

شکل3-3-  مراحل مختلف استخراج به عنوان تابعی از زمان.. 68

عنوان                                                                                                                     صفحه

شکل4-1- مقایسه غلظت عنصر مس(Cu)  در عرقیات گیاهی مورد مطالعه. 80

شکل4-2-  مقایسه غلظت عنصر آهن(Fe)  در عرقیات گیاهی مورد مطالعه. 80

شکل4-3- مقایسه غلظت عنصر روی  (Zn)در عرقیات گیاهی مورد مطالعه
عرقیات گیاهی.. 81

شکل4-4- مقایسه غلظت عنصر مولیبدن  (Mo)در عرقیات گیاهی مورد مطالعه. 81

شکل4-5- مقایسه غلظت عنصر بیسموت(Bi)  در عرقیات گیاهی مورد مطالعه. 82

شکل4-6- مقایسه غلظت عنصر قلع(Sn)  در عرقیات گیاهی مورد مطالعه. 82

شکل4-7- مقایسه غلظت عنصر آرسنیک  (As)در عرقیات مورد مطالعه. 82

شکل4-8- مقایسه غلظت عنصر سرب(Pb)  در عرقیات گیاهی مورد مطالعه. 83

شکل4-9- مقایسه غلظت عنصر نیکل(Ni)  در عرقیات گیاهی مورد مطالعه. 83

شکل4-10- مقایسه غلظت عنصر کادمیم(Cd)  در عرقیات گیاهی مورد مطالعه. 84

شکل4-11- مقایسه غلظت عنصر پتاسیم(K)  در عرقیات گیاهی مورد مطالعه. 84

شکل4-12- مقایسه غلظت عنصر منیزیم(Mg)  در عرقیات گیاهی مورد مطالعه. 84

شکل4-13- مقایسه غلظت عناصر سدیم و پتاسیم در عرقیات گیاهی مورد
مطالعه (µg/L) 86

شکل4-14- غلظت K در جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 91

شکل15-4- غلظت Mg در جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 91

شکل4-16- غلظت Fe در جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 92

شکل4-17- غلظت Mn در جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 92

شکل4-20-  غلظت Pb در جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 94

شکل4-21- غلظت Al در جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 94

شک 4-22- غلظت V در جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 95

شکل4-23- غلظت As در جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 95

شکل4-24- غلظت Ni در جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 96

عنوان                                                                                                                     صفحه

شکل4-25-  مقایسه ضریب استخراج عناصر ضروری در جوشانده های گیاهی
مورد مطالعه. 102

شکل4-26- مقایسه ضریب استخراج عناصر غیرضروری در جوشانده های گیاهی
مورد مطالعه. 102

شکل4-27- مقایسه محتوای عنصری جوشانده گیاهان داروئی  مورد مطالعه. 105

شکل4-28- اندازهگیری نسبت(K/Na)  در جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 106

شکل4-29- گونه غالب آرسنیک در عرقیات و جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 108

شکل4-30- گونه غالب سرب در عرقیات و جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 109

شکل4-31- گونه غالب نیکل در عرقیات و جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 109

شکل4-32- گونه غالب مولیبدن در عرقیات و جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 110

شکل4-33-گونه غالب وانادیم در جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 110

شکل4-34- گونه غالب آهن در عرقیات و جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 111

شکل 4-35- گونه غالب سلنیم در عرقیات و جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 111

شکل4-36- گونه غالب سدیم، پتاسیم، کادمیم، مس، منگنز، منیزیم، روی و کلسیم
در عرقیات و جوشانده های گیاهی مورد مطالعه. 112

شکل4-37- نمودار خوشه ای تفاله های گیاهی استفاده شده برای برخی از جوشانده
و عرقیات گیاهی.. 116