بررسی مبانی، قواعد و روش‌های تفسیری تفسیر نسیم حیات

فهرست مطالب

مقدّمه……………………………………………………………………………………………………………… 1

کلیّات تحقیق……………………………………………………………………………………………………….. 3

بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 4

پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4

پرسش‌های تحقیقی………………………………………………………………………………………………………………………………. 4

فرضیه‌ها……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4

اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5

فصل اول: تعاریف و مفاهيم بنيادين………………………………………………………………………… 6

1-1- شناخت واژگان کلیدی…………………………………………………………………………………… 7

1-1-1- تفسیر…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 7

1-1-2- مبانی تفسیر قرآن…………………………………………………………………………………………………………………… 9

1-1-3- قواعد تفسیری……………………………………………………………………………………………………………………… 10

1-1-4- مفهوم شناسی منهج (روش) تفسیری……………………………………………………………………………………… 11

1-1-5- گرایش تفسیری (اتّجاه)………………………………………………………………………………………………………… 12

1-2- شناخت تفسیر نیم حیات………………………………………………………………………………. 14

1-2-1- جایگاه تفسیر نسیم حیات………………………………………………………………………………………………………. 14

1-2-2- اهداف و نتایج تفسیر نسیم حیات……………………………………………………………………………………………. 15

1-2-2-1- سادگی و همه فهمی……………………………………………………………………………………………………… 15

1-2-2-2- اثبات چهره موزون سوره‌های قرآن و روابط بین آیات………………………………………………….. 15

1-2-2-3- مقابله با شبهه افکنی های خاورشناسان…………………………………………………………………………. 16

1-2-3- ویژگی‌های تفسیر نسیم حیات………………………………………………………………………………………………… 16

1-2-3-1- ویژگی‌های محتوایی تفسیر نسیم حیات………………………………………………………………………….. 16

1-2-3-2- ویژگی‌های ساختاری تفسیر نسیم حیات…………………………………………………………………………. 17

1-2-3-2-1- اکتفا به ترجمه توضیحی صرف………………………………………………………………………….. 17

1-2-3-2-2- استفاده از تیتر…………………………………………………………………………………………………….. 17

1-2-3-2-3- به‌کارگیری تغییر قلم……………………………………………………………………………………………. 17

1-2-3-2-4- گروه‌بندی آیاتی که از لحاظ معنایی باهم مشترک‌اند در یک بحث…………………………… 18

1-2-4-  شیوه بیان و تنظیم مطالب در تفسیر نسیم حیات…………………………………………………………………….. 18

1-2-4-1- فهرست بندی مطالب سوره…………………………………………………………………………………………… 18

1-2-4-2- ذکر نام غیر معروف سوره‌ها………………………………………………………………………………………. 19

1-2-4-3- تبیین هدف یا غرض کلی سوره……………………………………………………………………………………. 19

1-2-4-3-1- معیاری برای حلّ اختلاف تفسیری……………………………………………………………………….. 22

1-2-4-3-2- معیاری برای شناخت اسباب نزول……………………………………………………………………….. 22

1-2-4-4- گاهی ذکر خاطره‌ای مرتبط با سوره…………………………………………………………………………….. 22

1-2-4-5- ذکر روایتی مرتبط با آیه……………………………………………………………………………………………… 23

1-2-4-6- بررسی لغوی و اصطلاحی آیات و گزینش معنای برتر…………………………………………………. 24

1-2-4-7- تحلیل مسئله…………………………………………………………………………………………………………………. 25

1-2-4-8- اشاره به ابعاد علمی مسئله……………………………………………………………………………………………. 25

1-2-4-9- بررسی ابعاد عرفانی مسئله………………………………………………………………………………………….. 26

1-2-4-10- گاهی ذکر اختلاف قرائت‌ها و بررسی آن‌ها………………………………………………………………… 26

1-3- شناخت مؤلف نسیم حیات……………………………………………………………………………. 28

1-3-1- زندگی‌نامه…………………………………………………………………………………………………………………………… 28

1-3-2- آثار…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 28

1-3-2-1- تفسیر یک جلدی مبین………………………………………………………………………………………………….. 28

1-3-2-2- تفسیر 30 جلدی نسیم حیات………………………………………………………………………………………….. 29

1-3-2-3- تفسیر 8 جلدی نسیم حیات…………………………………………………………………………………………….. 29

1-3-2-4- ترجمه قرآن با واژگان…………………………………………………………………………………………………. 29

5-حقّ با کیست؟ (مناظره مذاهب اسلامی با وهابیت)……………………………………………………………………… 29

فصل دوم: مبانی، قواعد، روش و گرایش تفسیری نسیم حیات………………………………….. 30

2-1- مبانی تفسیری نسیم حیات……………………………………………………………………………. 31

2-1-1- جایگاه و اهمیّت شناخت مبانی تفسیر…………………………………………………………………………………….. 31

2-1-2- انواع مبانی تفسیر………………………………………………………………………………………………………………… 32

2-1-2-1- آیات متشابه…………………………………………………………………………………………………………………. 32

2-1-2-1-1- فايده آيات متشابه‏…………………………………………………………………………………………………. 32

2-1-2-1-2- انواع متشابه……………………………………………………………………………………………………….. 34

2-1-2-2- انسجام ساختاری قرآن………………………………………………………………………………………………….. 36

2-1-2-2- 1- ارتباط معنایی آیات و گونه‌های آن در تفسیر نسیم حیات……………………………………….. 36

2-1-2-3- جامعیت قرآن در تفسیر نسیم حیات……………………………………………………………………………….. 38

2-1-2-3-1- مستندات قرآنی جامعیّت قرآن……………………………………………………………………………….. 38

2-1-2-3-2- دو ویژگی مؤثر در جاودانگی قرآن……………………………………………………………………… 39

2-1-2-4- امکان و جواز تفسیر در نسیم حیات………………………………………………………………………………. 42

2-1-2-5- بررسی نیاز مخاطبان به تفسیر در نسیم حیات………………………………………………………………. 43

2-1-2-5-1- مهم‌ترین علل نیازمندی قرآن به تفسیر…………………………………………………………………… 43

2-1-2-6- منابع تفسیر…………………………………………………………………………………………………………………. 46

2-1-2-6-1- مستندات منبع بودن قرآن در تفسیر نسیم حیات………………………………………………………. 46

2-2- قواعد تفسیری نسیم حیات…………………………………………………………………………… 48

2-2-1- فهم ادبیات عربی زمان نزول……………………………………………………………………………………………….. 48

2-2-2- مطالعه تفاسیر مختلف خصوصاً تفاسیر اهل‌بیت…………………………………………………………………….. 49

2-2-3- توجّه به شأن و سبب نزول…………………………………………………………………………………………………… 50

2-2-4- توجّه به ظاهر و باطن آیات………………………………………………………………………………………………….. 52

2-2-5- سیاق…………………………………………………………………………………………………………………………………… 53

2-2-5-1- انواع سیاق………………………………………………………………………………………………………………….. 53

2-2-6- جری و تطبیق……………………………………………………………………………………………………………………… 56

2-2-6-1- معنای لغوی جری و تطبیق………………………………………………………………………………………….. 56

2-2-6-2- معنای اصطلاحی جری و تطبیق………………………………………………………………………………….. 57

2-2-6-3- رابطه‏ى جرى و بطن‏…………………………………………………………………………………………………… 57

2-2-7- توجه به معانی و بیان ریشه کلمات……………………………………………………………………………………….. 58

2-2-8- توجه به کلمات کلیدی و مترادف…………………………………………………………………………………………… 58

2-2-9- جایگاه معنایی کلمات و آیات………………………………………………………………………………………………… 59

2-2-10- توجه به ترتیب نزول آیات…………………………………………………………………………………………………. 60

2-3- روش‌های تفسیری نسیم حیات………………………………………………………………………. 61

2-3-1- روش تفسیر قرآن به قرآن…………………………………………………………………………………………………….. 61

2-3-1-1- توضیح آیات مجمل به وسیله آیات مبین…………………………………………………………………………. 64

2-3-1-2- پذیرش معنایی از میان معانی مطرح‌شده در آیه…………………………………………………………….. 67

2-3-1-3- استعانت از قرآن در تعیین معنای اصطلاحی خاصی……………………………………………………… 68

2-3-1-4- توضیح معنای برخی از آیات توسط آیات دیگر……………………………………………………………… 71

2-3-1-5- تأیید معنای بعضی کلمات، با شواهد قرآنی……………………………………………………………………. 71

2-3-1-6- معرّفی تفاسیر قرآن به قرآن…………………………………………………………………………………………. 72

2-3-2- روش تفسیر روایی قرآن………………………………………………………………………………………………………. 72

2-3-2-1- شرح کلمات مجمل و مبهم…………………………………………………………………………………………….. 73

2-3-2-2- بیان مصداق اکمل و اتمّ آیه…………………………………………………………………………………………… 75

2-3-2-3- بیان جزئیات آیات الا حکام………………………………………………………………………………………….. 76

2-3-2-4- بیان شأن نزول آیات……………………………………………………………………………………………………. 76

2-3-2-5- بیان بطن و تأویل آیات………………………………………………………………………………………………… 77

2-3-2-6- تقیید آیه مطلق به وسیله روایت…………………………………………………………………………………….. 78

2-3-3- روش تفسیر عقلی و اجتهادی………………………………………………………………………………………………… 78

2-3-3-1- عقل……………………………………………………………………………………………………………………………. 78

2-3-3-2- اجتهاد…………………………………………………………………………………………………………………………. 79

2-3-3-3- گونه‌های تفسیر عقلی…………………………………………………………………………………………………… 79

2-3-3-4- ذکر نمونه‌های تفسیر اجتهادی در نسیم حیات…………………………………………………………………. 80

2-3-4- روش تفسیر علمی قرآن……………………………………………………………………………………………………….. 85

2-3-5- روش تفسیر کامل و جامع…………………………………………………………………………………………………….. 86

2-4- گرایش‌های تفسیری نسیم حیات…………………………………………………………………….. 89

2-4-1- گرایش فقهی………………………………………………………………………………………………………………………… 89

2-4-1-1- ازدواج موقت………………………………………………………………………………………………………………. 90

2-4-1-2- فلسفه وضو و تیمّم……………………………………………………………………………………………………….. 91

2-4-1-3- فلسفه خمس…………………………………………………………………………………………………………………. 92

2-4-1-4- فلسفه روزه…………………………………………………………………………………………………………………. 92

2-4-1-5- فلسفه طلاق…………………………………………………………………………………………………………………. 93

2-4-2- گرایش کلامی……………………………………………………………………………………………………………………… 94

2-4-2-1- امامت، عامل اصلی یأس کفار……………………………………………………………………………………… 95

2-4-2-2- صفات خبریه………………………………………………………………………………………………………………. 95

2-4-2-3- رؤیت خداوند………………………………………………………………………………………………………………. 96

2-4-3- گرایش فلسفی………………………………………………………………………………………………………………………. 97

2-4-3-1- بطلان پولورالیزم………………………………………………………………………………………………………… 99

2-4-3-2- تحلیل دو خدایی……………………………………………………………………………………………………………. 99

2-4-3-3- نور بودن خداوند……………………………………………………………………………………………………….. 101

2-4-4- گرایش علمی…………………………………………………………………………………………………………………….. 103

2-4-4-1- آفات تفسیر علمی………………………………………………………………………………………………………. 105

2-4-4-2- امتیازات تفسیر علمی………………………………………………………………………………………………… 105

2-4-4-3- شرایط تفسیر علمی……………………………………………………………………………………………………. 105

2-4-4-4- گرایش علمی در تفسیر نسیم حیات……………………………………………………………………………… 106

2-4-5- گرایش اجتماعی………………………………………………………………………………………………………………… 108

2-4-5-1- صبر و شکیبایی……………………………………………………………………………………………………….. 109

2-4-5-2- روابط اجتماعی مسلمانان با همدیگر…………………………………………………………………………… 110

2-4-5-3- مسئله وحدت امّت اسلامی………………………………………………………………………………………….. 110

2-4-5-4- ضرورت حکومت اسلامی برای مردم……………………………………………………………………….. 111

2-4-5-5- همکاری و تعاون اجتماعی در امور خیریه…………………………………………………………………. 111

2-4-5-6- مسئله آزادی انسان و شرایط آن………………………………………………………………………………….. 112

2-4-5-7- انفاق………………………………………………………………………………………………………………………… 113

2-4-6- گرایش ادبی………………………………………………………………………………………………………………………. 114

2-4-6-1- توجه به صرف و نحو لغات و جملات قرآن……………………………………………………………….. 115

2-4-6-2- توضیح لغات و مشکلات قرآن…………………………………………………………………………………… 117

2-4-6-3- عدول از غیبت به خطاب…………………………………………………………………………………………… 118

2-4-6-4- معانی حروف…………………………………………………………………………………………………………… 119

2-4-6-5- بحث اختلاف قرائت………………………………………………………………………………………………….. 120

2-4-6-6- بحث تقدیم و تأخیر…………………………………………………………………………………………………….. 121

2-4-6-7- استعاره…………………………………………………………………………………………………………………….. 122

2-4-6-8- مقلوب………………………………………………………………………………………………………………………. 126

2-4-6-9- حذف و اختصار……………………………………………………………………………………………………….. 127

2-4-6-10- کنایه و تعریض……………………………………………………………………………………………………… 127

2-4-6-11- حقیقت و مجاز………………………………………………………………………………………………………… 128

2-4-6-12- تشبیه……………………………………………………………………………………………………………………… 129

نتایج و دستاوردهای تحقیق………………………………………………………………………………. 131

فهرست منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………. 133

الملخص………………………………………………………………………………………………………. 136

Abstract……………………………………………………………………………………………………. 138