فهرست مطالب
کلیات
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………… 1
مبحث اول: جرم و گناه…………………………………………………………………………………….. 7
گفتار اول : ضرورت شناخت جرم از نظر مبانی حقوقی…………………………………………… 7
گفتار دوم : تعاریف جرم و گناه……………………………………………………………………….. 8
الف: مفهوم لغوی جرم…………………………………………………………………………………. 8
ب: جرم در علم جرم شناسی………………………………………………………………………… 10
ج: تعریف جرم از دیدگاه حقوقدانان و قوانین موضوعه…………………………………………. 11
د: تعریف جرم در فقه اسلامی ………………………………………………………………………. 17
هـ : مفهوم جرم در قرآن کریم……………………………………………………………………….. 24
و : مصادیق جرم در سنّت…………………………………………………………………………….. 26
ز : سخنان فقها دربارهی تعریف جرم و گناه………………………………………………………. 28
مبحث دوم: اقسام جرم در آئینه فقه………………………………………………………………….. 32
الف-مفهوم فقهی عام جرم……………………………………………………………………………… 32
ب-مفهوم فقهی خاص جرم…………………………………………………………………………….. 32
مبحث سوم: مسئولیت از دیدگاه مبانی فقهی و حقوقی………………………………………… 34
گفتار اول : تعریف فقهی و حقوقی مسئولیت………………………………………………………… 34
گفتار دوم : وجود افتراق بین مسئولیت و جرم جزائی و مسئولیت یا شبه جرم مدنی………….. 36
الف- از نظر تعریف……………………………………………………………………………………. 36
ب- از نظر هدف……………………………………………………………………………………….. 37
ج- از نظر قلمرو………………………………………………………………………………………… 38
د – از نظر ارزیابی رفتار مرتکب جرم و عامل زیان………………………………………………. 39
و- از نظر مطالبه ضرر و زیان…………………………………………………………………………. 39
مبحث چهارم: تعریف مسئولیت کیفری……………………………………………………………… 41
مبحث پنجم: ارکان مسئولیت کیفری………………………………………………………………… 44
1- قدرت تشخیص……………………………………………………………………………………….. 44
2- آزادی اراده……………………………………………………………………………………………. 44
مبحث ششم: مبانی مسئولیت کیفری……………………………………………………………….. 52
گفتار اول : نظریه های اصلی راجع به اراده ی ارتکاب جرم……………………………………… 52
1-1- نظریه آزادی اراده و اختیار……………………………………………………………………. 52
2-1- نظریه نفی اراده و اختیار……………………………………………………………………….. 55
3-1- نظریه مختلط…………………………………………………………………………………….. 56
4-1- تقصیر و خطا…………………………………………………………………………………….. 59
گفتار دوم : تقصیر چیست؟……………………………………………………………………………… 59
گفتار سوم : اقسام تقصیر………………………………………………………………………………… 61
الف- بی احتیاطی………………………………………………………………………………………. 61
ب- بی مبادلاتی………………………………………………………………………………………… 62
ج- عدم مهارت…………………………………………………………………………………………. 63
د- عدم رعایت نظامات دولتی……………………………………………………………………….. 63
مبحث هفتم : سیر تحولات مسئولیت کیفری در ادوار مختلف تاریخ……………………… 65
گفتار اول : نگرشی بر نظام های دادگستری در ادوار تاریخی……………………………………. 65
1- دوره انتقام فردی……………………………………………………………………………………. 66
خصوصیات نظام انتقام فردی…………………………………………………………………………. 67
الف- موضوعی بودن مسئولیت……………………………………………………………………….. 67
ب- جمعی بودن مسئولیت…………………………………………………………………………….. 68
ج- نامعین بودن نوع و میزان مجازات……………………………………………………………….. 69
2- دوره ی نظام دادگستری خصوصی با ویژگی های ذیل…………………………………….. 69
الف- تبدیل مسئولیت کیفری جمعی به مسئولیت فردی…………………………………………. 69
ب- برقراری مجازات قصاص……………………………………………………………………….. 70
ج- برقراری نظام سازش………………………………………………………………………………. 61
3- نظام دادگستری عمومی…………………………………………………………………………… 71
مبحث هشتم: دوره های محدودیت سنی مسئولیت کیفری از نظر جرم شناسی………. 74
-
دوره طفولیت……………………………………………………………………………………… 74
-
دوره نوجوانی…………………………………………………………………………………….. 76
-
دوره جوانی……………………………………………………………………………………….. 79
-
دوره بزرگسالی…………………………………………………………………………………… 81
-
دوره کهنسالی…………………………………………………………………………………….. 82
مبحث نهم : نگرشی بر شرایط مسئولیت کیفری گذر تاریخ………………………………….. 85
گفتار اول : شرایط مسئولیت کیفری در مکتبهای مختلف تاریخی…………………………….. 85
1- شرایط مسئولیت کیفری در دوران باستان………………………………………………………. 85
2- شرایط مسئولیت کیفری در مکتب کلاسیک………………………………………………….. 88
3- شرایط مسئولیت کیفری در مکتب نئوکلاسیک………………………………………………. 91
4-شرایط مسئولیت کیفری در مکتب تحققی……………………………………………………… 93
5-شرایط سن مسئولیت کیفری در مذاهب و ادیان……………………………………………….. 95
6- شرایط مسئولیت کیفری در قانون مجازات اسلامی…………………………………………… 99
الف:شرایط عامه تکلیف………………………………………………………………………………. 99
ب:اصل شخصی بودن مسئوولیت کیفری………………………………………………………….. 101
ج:مسئوولیت ناشی از فعل دیگری…………………………………………………………………… 101
د:مسئوولیت کیفری اشخاص حقوقی……………………………………………………………….. 101
هـ:عنصر روانی در جرائم عمدی…………………………………………………………………….. 103
و:عنصرروانی در جرائم غیر عمدی………………………………………………………………….. 104
مبحث دهم: ضرورت تفکیک بین مسئولیت کیفری و سن بلوغ کیفری…………………… 105
فصل اول – دین و مسئولیت کیفری………………………………………………………………….. 108
مبحث اول : مبانی شرعی سن مسئولیت کیفری از نظر اسلام……………………………….. 108
1- سن مسئولیت کیفری از منظر قرآن کریم………………………………………………………….. 109
2- سن مسئولیت کیفری در سنت نبوی………………………………………………………………… 112
3- سن مسئولیت کیفری در احادیث امامان معصوم علیهم السلام…………………………………. 113
-
بلوغ جنسی……………………………………………………………………………………………… 114
-
بلوغ سنی………………………………………………………………………………………………… 115
-
روایات صرفاً مبتنی بر سن…………………………………………………………………………… 116
