امکان سنجي فنی بهره گيری از نرم افزارِ گرين¬استون برای ايجاد و توسعه¬ی کتابخانه های ديجيتالی در ايران

تعداد120 صفحه در فایل word

ادغام سازوکارهای سنتی با پارادایم­های اطلاعاتی نوظهور، چالشی اساسی است که امروزه گریبانگیر کتابخانه­ها و مراکز اطلاع­رسانی است. فنآوری اطلاعات به موازات قابلبیت­ها و امکانات رو به رشدِ اینترنت، توانمندیهای فوق­العاده­ای را جهت دسترس­پذیری منابع اطلاعاتیِ کتابخانه­ها و مراکز اطلاع­رسانی به ارمغان آورده است. کتابخانه­های مدرن از امکانات فراهم آمده در ابعاد مختلف بهره گرفته­اند. نمونه ملموس آن بهره­گیری از نرم افزارهای متعدد در راستای مکانیزه­سازی مهمترین فرایندهای کاری کتابخانه­ها و مراکز اطلاعاتی است. انتشار منابع اطلاعاتی برروی وب و شکل­گیری کتابخانه­های دیجیتال نیز ازاین امر بی­بهره نبوده است. مشابه با نرم افزارهای مدیریت منابع اطلاعاتی کتابخانه، امروزه نرم­افزارهای مختلفی در سراسر دنیا، جهت سازماندهی و مديريت اطلاعات دیجیتالی در کتابخانه­های دیجیتال توسط بخش خصوصی طراحی و تدوین شده­اند. اما هزینه خرید این نرم افزارها عموما بیش از توان مالی اکثر کتابخانه های کوچک و متوسط و در مواردی کتابخانه­های بزرگ می باشد. این امر باعث شده است نرم­افزارهای مذکور صرفاً در اختیار کتابخانه هایی باشد که از پشتیبانی مالی بالایی برخوردارند.

با این وجود به نظر می رسد که فرایند دیجیتالی کردن و دسترس‌پذیر ساختن منابع کتابخانه‌ها با مشکلات فراوانی روبروست. برخی از مهمترین موانع در زمینه راه‌اندازی کتابخانه‌های دیجیتالی در ایران با توجه به تحقيقات و متون داخلي(علیپورحافظی، 1384؛ غزنوی قوشچی، 1386) عبارتند از:

• ضعف و نارسایی بودجه در اغلب کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی کشور و در مقابل‌ هزینه‌های سرسام آور تولید و نگهداری نرم افزارهای تجاری.

• عدم پایبندی به قانون حق مولف و نبود چهارچوب مشخص برای مالکیت معنوی

• موانع فنی در دیجیتال سازی و شناسایی نوری حروف^[1] (OCR)

• ضعف زیرساختها و فقدان ملزومات کافی از قبيل پهنای باند و اینترنت پرسرعت

سطح نسبتا ضعیف برنامه نویسی و ناکارآمدی سیستمهای نرم­افزاری تجاری

دراين ميان به نظر مي رسد مانعي كه نقش كليدي و بسيار پررنگ در ایجاد يك كتابخانه ديجيتالي دارد، فقدان يك نرم افزار مناسب و كارآمد برای راه‌اندازي كتابخانه­هاي ديجيتالي در داخل كشور است. وجود يك نرم افزار مناسب، بخش اعظمي از موانع و مشكلاتِ مربوط به فرايندِ راه اندازي كتابخانه ديجيتال از جمله ذخيره سازي، مديريت، سازماندهي، دسترس پذيري و بازيابي اطلاعات  را مرتفع خواهد كرد. به موازات اين امر و جهت رفع اين مشكل، با توجه به روند رو به رشد نهضت نرم افزاري كدمنبع­باز[2]، کتابخانه­ها و مراکز اطلاعاتی، سازمانهای مختلف فرهنگی-آموزشی- اجتماعی و نهادهایی که از منابع آرشیوی بزرگ برخوردارند در اقصا نقاط دنیا به این فکر افتادند که با همکاری و تشریک مساعی، مانع مربوط به عدم وجود نرم افزار مناسب را برطرف  کنند و ماحصل کار تولید چندین نرم افزار کدمنبع باز از جمله گرين استون[3]، فدورا[4]، دي.اسپيس[5] و كِرِن[6]، بود(بردلی،2007). پروژه‌های کتابخانه های دیجیتالی متعددی حتی در سطح ملی (کتابخانه دیجیتال ملی نیوزیلند و نظیر آن^[7]) با بهره‌گیری از اين نرم­افزارهاي كد منبع­باز انجام شده است. این امر بیانگر آن است که استفاده از نرم افزارهای کد منبع باز در داخل کشور با وضع موجود می‌تواند مشکل گشا باشد. شروع به طراحی نرم افزارهای کتابخانه‌های دیجیتال از پایه علاوه بر این که زمان­بر است، هزینه‌های مضاعفی را نيز می­طلبد و مضاف بر آن هیچ تضمینی وجود ندارد که نرم افزار تولید شده از قابلیتها و کارکردهای لازم برخوردار باشد.

 جنبش نرم­افزاری کدمنبع­باز[8] با هدف فراهم­آوری دسترسی رایگان و خودجوش به نرم افزارها و با حمایت چندین شرکت بزرگ نرم­افزاری در سطح دنیا، در چند سال اخیر موفقیتهای بزرگی در شکستن بازار انحصار نرم افزارها کسب کرده و عرصه رقابت را بر نرم­افزارهای تجاری تنگ کرده است. با توجه به بلوغ نسبی نرم افزارهای کدمنبع­باز(OSS) [9] در خارج از کشور به نظر می‌رسد چنانچه یک نهاد به طور متمرکز در سطح کشور، ارتقا و بهینه سازی نرم­افزار را مطابق با نیاز کتابخانه­های دیجیتال داخلی عهده­دار شود، توسعه و تکامل نرم افزارهای کد منبع باز مبتنی بر نیازهای داخلی به صرفه‌تر و مناسب تر خواهد بود. تجربه طراحی و تکامل نرم افزارهای داخلیِ حوزه کتابداری و اطلاع رسانی، به وضوح صحت این ادعا را نشان می­دهد.

در سطح دنيا تلاش هاي متعددی در زمينه ارائه نرم افزارهای کدمنبع­باز كتابخانه ديجيتال انجام شده است. نرم افزار گرين­استون که محور پژوهش حاضر را تشکیل می­دهد يكي از این نرم­افزارهاست. اين نرم افزار به سفارش كتابخانه ملي نيوزيلند تدوين و طراحي شده و از سوي يونسکو نيز به عنوان نرم افزار کدباز معرفي شده است كه به صورت رايگان از طريق اينترنت قابل دسترسي است.

1-2 بیان مساله:

[1]  Optical Character Recognition

[2]  Open Source Software(OSS)

[3] Greenstone

[4] Fedora

[5]  D.Space

[6] CREN CDSware

[7] Http://www.greenstone.org/examles

[8]  Open source software movement

[9]  Open Source Software