اخلاق باور در اندیشه قرآن و سنت

تعداد 183 صفحه فایل word

چكیده

در دانش اخلاق صفات و رفتارهای جوارحی و جوانحی اختیاری آدمی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. اخلاق باور نیز به دنبال ارزیابی اخلاقی باورهاست. از این نظر گستره اخلاق به اندازه ای وسیع است که شامل باورها نیز می شود. باور از دیدگاه قرآن و سنت به معنای معرفتی است که صرفا ذهنی نباشد و از ارکان شکل گیری ایمان است؛ ایمانی که دارای درجات متعددی است و بالاترین درجه ی آن یقین است. یقین نیز دارای گونه های مختلفی از جمله یقین روان شناختی و یقین منطقی است. و مفاهیمی چون ایمان، عقیده و عقیده ی قالبی، نگرش، پیش داوری، تعصب، مرتبط با باور هستند.و ایمان که از باور نشات گرفته است به آگاهانه و نا آگاهانه تقسیم می شود که خود ایمان نا آگاهانه به تقلیدی، سطحی، گذرا و ناقص تقسیم می شود.

اخلاق باوری را که کلیفورد مطرح می سازد نوعی اخلاق عقلانی است که می توان آن را همان وظیفه گرایی در اخلاق دانست. شبیه دیدگاهی که کانت در مسئولیت اخلاقی خود مطرح می سازد. این دیدگاه را می تواند ناظر به نوعی وظیفه گرایی عقل محور نسبت به منشا باورهای اخلاقی دانست. ولی کلیفورد منظورش را از باور روشن نمی کند؛ از این جهت معلوم نیست که منظور وی از باور، قدرت تعقل و اندیشه یا ایمان یا قدرت پردازش اطلاعات و یا عقل مشترک بین همه ی انسان هاست. باید میان وظایف اخلاقی و وظایف معرفت شناختی فرق گذاشت. وظایف اخلاقی به بایدها و نبایدهای رفتاری نظر دارد وظایف معرفت شناختی به ارزیابی باورها مربوط می شوند. از این رو، گاهی به عقلانیت به این معنا، «اخلاق باور» هم گفته می شود. و در واقع التزام به یک باور را در حوزه گزاره‌های اخلاقی داخل می‌کند. اخلاق باور در اندیشه کلیفورد یعنی دلیل عقلانی داشتن برای تمام باورها.

تاکید بر اصل دلیل گرایی، صبغه اخلاقی دادن به بایسته های معرفتی، تاکید بر صداقت فکری نقاط قابل دفاع در نظریه اخلاق باور کلیفورد است. تاثیرپذیری از نظریه عقل گرایی حداکثری به شکل افراطی، عدم جامعیت نظریه کلیفورد بر تمام باورها، نادیده گرفتن عقل عملی یا همان وجدان اخلاقی از اشکالات نظریه کلیفورد است.

 از دیدگاه اسلام، انسان موجودی مسئول است و باید پاسخگوی صفات اکتسابی و رفتارهای جوارحی و جوانحی اختیاری خود باشد. وجدان اخلاقی یا عقل عملی نخستین محکمه انسان است که به تصریح قرآن کریم از سوی خداوند در وجود بشر نهاده شده است. از این روی انسان نسبت به باورهایش نیز مسئولیت اخلاقی دارد. چگونگی شکل گیری باور، ابراز باور از جمله وظایف اخلاقی است که از دیدگاه اسلامی بر آن تاکید شده است. برخی از هنجارهای اخلاق باور عبارتند از: خود فریبی، عادت ها، ایمان تقلیدی و خرافه پرستی.

کیفیت شکل گیری باور از دیدگاه قرآن و سنت در سه مبحث دنبال می شود.1) مولفه های موثر در ایجاد باور که شامل؛ تعقل، فکر، علم، نیت و عمل صالح است.2)موانع باورمندی صحیح مانند: کفر و انواع آن، غفلت، وسوسه های اعتقادی، برداشت ناصحیح از عالم هستی، شک.3) عوامل موثر در پالایش باور شامل: تقویت باور توحیدی، بصیرت، عفت در اندیشه، مشورت، دور اندیشی و امداد غیبی.

کلیدواژه‌ها: اخلاق، باور، اخلاق باور، ایمان، یقین.