: بررسی تأثیر روغن تخم کدو (Cucurbita sp.) به عنوان منبع جدیدی از روغن¬های دسته لینولئیک- الئیک بر عملکرد، خصوصیات لاشه، صفات تولیدی، فراسنجه¬های بیوشیمی خون

-1 مقدمه

گوشت مرغ به عنوان یک منبع با ارزش تأمین مواد مغذی شناخته می­شود. مصرف­کنندگان این نوع گوشت علاوه بر طعم مطلوب، به دنبال کیفیت و سلامت آن بوده و نگران ابقای برخی ترکیبات مضر مانند بقایای دارویی و ترکیبات آلرژی­زا در گوشت و نیز فساد و آلودگی­های میکروبی بعدی هستند. از سوی دیگر مصرف­کنندگان علاقمند به استفاده از فرآورده­های غنی شده با ترکیبات مفید زیست فعال هستند که موجب حفظ و بهبود سلامتشان شود. چنین غذاهای فراسودمندی[1] می­توانند موجب بهبود سلامت و رفاه انسان شده، ممکن است خطر ابتلا به بیماری­های متابولیک را کاهش دهند. بنابراین غنی­سازی گوشت مرغ با ترکیبات افزاینده سلامت[2] به خصوص اسیدهای چرب امگا 3، اسید لینولئیک کانژوگه، آلفا توکوفرول و سلنیوم مورد توجه تولید­کنندگان قرار گرفته است (Grashorn, 2007). ارزش تغذیه­ای گوشت مرغ در ارتباط با ترکیب اسید چرب و محتوای سلنیوم به انتخاب روغن جیره و سطح سلنیوم مورد استفاده در تغذیه جوجه بستگی دارد. بهره­برداری از ظرفیت جوجه­های گوشتی برای تولید اسیدهای چرب چند غیر اشباعی[3] (PUFA) بلند زنجیره از هر دو اسید چرب، اسید لینولئیک و آلفا لینولنیک اسید، یک راه خوب تأمین اسیدهای چرب چند غیر اشباعی بلند زنجیره برای مصرف کننده انسانی است. بهینه­سازی ارزش غذایی گوشت مرغ با تنظیم سطح سلنیوم و ترکیب اسید چرب در جیره طیور یکی از راه­های مؤثر بر مصرف کلی این مواد مغذی ضروری است (Nyquist et al., 2013). غنی­سازی گوشت مرغ با ترکیبات مفید منجر به تغییر ترکیب بافت عضلانی می­شود. گزارشاتی مبنی بر بد­طعمی گوشت مرغ غنی شده با منابع PUFA ناشی از افزایش اکسیداسیون لیپید وجود دارد (Sanz et al., 1999). اعتقاد بر این است غالب بودن اسید لینولنیک موجب آغاز فرایندهای اکسایشی می­شود. برای مقابله با این امر از راهکارهای مختلفی استفاده می­شود که مهم­ترین آنها استفاده از آنتی اکسیدان­های طبیعی و سنتزی در جیره­های حاوی چربی می­باشد.

سلنیوم به عنوان یک آنتی­اکسیدان سطح اول، به طور مؤثری فرایندهای اکسیداتیو در بافت­ها را کاهش می­دهد. در نتیجه مانع از وقوع بد­طعمی می­گردد. گزارش شد محتوای مالون دی­آلدئید در گوشت سینه و ران غنی شده با سلنیوم به طور معنی­داری پایین­تر بود (Yaroshenko et al., 2004). ویتامین C نیز دارای نقش آنتی­اکسیدانی بوده و با تبدیل به آلفاتوکوفرسید به آلفا توکوفرول به نقش آنتی­اکسیدانی ویتامین E کمک می­کند (اثر سینرژیست). ویتامین C به سرعت جذب شده و به سرعت نیز دفع می­شود. بنابراین برای حفظ سطح مناسب آن در بدن، ویتامین C یا پیش­ساز آن یعنی گلوکز باید به طور مداوم مصرف شود. استفاده از سطوح بالای ویتامین C در جوجه­های گوشتی تحت استرس گرمایی موجب بهبود عملکرد، فراسنجه­های خونی، استرس اکسیداتیو و پاسخ ایمنی شده است (Lohakare et al., 2005; Tawfeek et al., 2014).

بعد از ممنوعیت استفاده از بسیاری از افزودنی­های خوراکی آنتی­بیوتیکی در کشورهای اتحادیه اروپا در سال 1999 و ممنوعیت کامل اجرا شده در سال 2006 ، بحث­های جاری در ارتباط با محدودیت استفاده از آنها در کشورهای خارج از اتحادیه اروپا بدلیل خطر ایجاد مقاومت آنتی­بیوتیکی در باکتری­های بیماری­زا، شدت یافت. پروبیوتیک­ها به عنوان یکی از جایگزین­های این ترکیبات، از دستاوردهای مثبت محققین هستند که با الهام از شرایط طبیعی میکروارگانیسم­ها در دستگاه گوارش تهیه شده و استفاده از آن­ها در جیره­های غذایی طیور سبب افزایش عملکرد آن از راه­های مختلفی مانند بهبود تعادل میکروبی روده، افزایش تولید اسیدهای چرب فرار، تحریک سیستم ایمنی، بهبود جذب مواد مغذی، کاهش کلسترول، کاهش تولید آمونیاک و دفع اوره شده است (Panda et al., 2000). برخی پروبیوتیک­ها نیز در آزمایشگاه از خود اثرات آنتی­اکسیدانی نشان دادند (Lapinskait et al., 2000).

سابقه استفاده از چربی­ها در صنعت خوراک دام به اواخر دهه­ی 40 میلادی برمی­گردد. در تنظیم جیره­های پر انرژی امروزی به کارگیری چربی­ها در مجموعه مواد غذایی مورد استفاده، اجتناب ناپذیر است و موجب خوش­خوراکی و افزایش انرژی قابل متابولیسم جیره­ها می شود. چربی­ها استفاده از انرژی جیره را برای طیور بیش از آنچه انتظار می­رود، افزایش می­دهند. این اثر به نام اثر افزایشی انرژی­زایی چربی­ها شناخته شده است (Nitsan et al., 1997). معمولأ از منابع مختلف چربی (نظیر روغن­ها، اسیدهای چرب و پودر چربی) بدین منظور استفاده می­شود. در روغن­ها ( به ویژه روغن­های گیاهی) نسبت اسیدهای چرب غیر اشباع به اشباع زیاد است و لذا بعد از هیدرولیز آن­ها در روده و تولید اجزاء تشکیل دهنده تری­گلیسرایدها، میسل به نحو بهتری تشکیل شده و در نتیجه بهتر جذب می­شوند. میسل­ها مخلوطی از نمک­های صفراوی، اسیدهای چرب، مونوگلیسرایدها و گلیسرول هستند که با اتصال به اسیدهای چرب، مونوگلیسرایدها و ویتامین­های محلول در چربی، جذب آنها را تسهیل می کنند. بنابراین برای جذب چربی­ها وجود مقدار کافی نمک­های صفراوی و تعادل بین اسیدهای چرب اشباع و غیر اشباع ضروری است (Miles et al., 2006). اما در اثر فعالیت جمعیت میکروبی دستگاه گوارش، ترکیب اسیدهای صفراوی از طریق تجزیه پیوندهای دوگانه[4]، آب­گیری[5] و یا هیدروژن­گیری[6] تغییر می­کند و بدین ترتیب جذب چربی­ها آسیب می­بیند (Crespoon and Estreve, 2001).

لاکتوباسیل­ها که عمده باکتری­های مورد استفاده در تهیه پروبیوتیک­ها هستند، عامل اصلی هیدرولیز نمک­های صفراوری می­باشند (Tannock et al., 1989). لذا به کارگیری پروبیوتیک­ها ممکن است سبب کاهش قابلیت هضم چربی جیره شود. نشان داده شده که استفاده از پروتکسین در جیره­های حاوی چربی تأثیر منفی بر قابلیت هضم مواد­مغذی و رشد دارد (Sharifi et al., 2012). این اثرات با افزایش سطح چربی در جیره تشدید می­شود (شریفی و همکاران، 1389). به نظر می­رسد اثر پروبیوتیک­ها بر میزان جذب چربی­ها تابعی از ترکیب اسیدهای چرب، میزان چربی و اجزای دیگر ترکیبات جیره باشد. با این حال اطلاعات در مورد تأثیر این مکمل­ها بر متابولیسم چربی بسیار کم، ناقص و متناقض است.

نظر به ضرورت استفاده از منابع چربی در تنظیم جیره­های پرانرژی مورد نیاز سویه­های مدرن جوجه­های گوشتی و اثرات سودمند استفاده از پروبیوتیک­ها به عنوان یکی از بهترین جایگزین­های آنتی­بیوتیک­های محرک رشد، استفاده توأم آن­ها در جیره­ها ضروری و اجتناب ناپذیر بنظر می­رسد. از طرفی اثرات منفی پروبیوتیک­ها بر قابلیت استفاده از چربی­ها نیز گزارش شده است. اما با توجه به اینکه ممکن است تأثیر منفی پروبیوتیک­ها بر قابلیت استفاده از منابع چربی جیره، متأثر از ترکیب اسیدهای چرب آن­ها باشد، ضروری است؛ منابع مختلف چربی با ترکیبات مختلف اسیدهای چرب در جیره­های حاوی پروبیوتیک مورد مقایسه قرار گیرد. لذا در این تحقیق فرض شد؛ استفاده از منابع چربی گیاهی از دسته لینولنیک یا لینولئیک-الئیک تأثیر منفی بر کارایی پروبیوتیک نداشته باشد.

طی سالیان اخیر، غنی­سازی گوشت جوجه­های گوشتی به خصوص با اسیدهای چرب چند غیر اشباع مورد توجه قرار گرفته است. از سویی استعداد این اسیدهای چرب به اکسیداسیون و کاهش کیفی گوشت طی دوره نگهداری از جمله چالش­های پیش رو بوده است. با توجه به اثرات مضر استفاده از ترکیبات آنتی­اکسیدان سنتزی، یافتن ترکیبات طبیعی با آثار آنتی­اکسیدانی، مطلوب نظر بوده است. لذا با توجه به غنی بودن روغن تخم کدو از نظر ترکیبات توکوفرولی، فرض شده است که پایداری اکسیداتیو گوشت جوجه­های گوشتی تغذیه شده با این روغن نیز بالاتر باشد. همچنین کارایی این ترکیبات با مکمل سلنیوم و ویتامین C افزایش می­یابد.

با توجه به موارد اشاره شده؛ هدف از این تحقیق، الف) بررسی تأثیر روغن تخم کدو (Cucurbita sp.) به عنوان منبع جدیدی از روغن­های دسته لینولئیک- الئیک بر عملکرد، خصوصیات لاشه، صفات تولیدی، فراسنجه­های بیوشیمی خون، برخی آنزیم­های کبدی، پاسخ ایمنی خونی، ریخت­شناسی روده و صفات مرتبط با کیفیت گوشت ران و سینه شامل پایداری اکسیداتیو و ترکیب اسیدهای چرب طی دوره نگهداری و نیز بررسی اثر سینرژیستی احتمالی آن با روغن کانولا  و نیز ب) بررسی اثرات پروبیوتیک حاوی Pediococcus acililactici و مکمل سلنیوم آلی به همراه ویتامین C در جیره­های حاوی این منابع روغن بر صفات مورد مطالعه است.

[1] Functional food

[2] Health-promoting

[3] Poly Unsaturated Fatty Acids(PUFA)

[4] Deconjugation

[5] Dehyration

[6] Dehydrogenation