دانلود: برنامه ریزی راهبردی برای حفاظت از روستاهای با ارزش تاریخی با تأکید بر منظر تاریخی- فرهنگی ( مطالعه موردی: روستای گازرخان قزوین )

1 بیان مسأله:

بافت كالبدي روستاها علاوه بر عوامل محیطی از دخالت مستقیم افراد جامعه نيز تأثير مي پذيرند. شدت تأثيرگذاري اين عوامل گاه بواسطه توانايي هاي انساني کاهش مي يابد ولي همواره تأثيرات خود را بر شکل بندي کالبد و سازمان فضايي روستا حفظ مي کند. بنابراين خصوصيات کالبدي روستاها تحت تأثير دو گروه کلي عوامل مرتبط با محيط يا طبيعت و انسان شکل مي گيرد. روستاها تکامل و توسعه خود را طي دو فرايند مبتني بر حرکت طبيعي يا ارگانيک و برنامه ريزي از پيش انديشيده شده دنبال مي کنند. در شکل نخست، روستاها براساس تعامل بين عوامل طبيعي و انساني شکل مي گيرند و تکامل مي يابند. در اين شکل گرچه برنامه اي شبيه آنچه در دوره معاصر در ادبيات برنامه ريزي روستايي درک مي شود، وجود ندارد ولي انسانها براساس تجربه و خرد جمعي، روستاها را به گونه اي که نيازهاي آنها را تأمين  سازد، شکل مي دهند. در مقابل حرکت تکاملي روستاها براساس برنامه ريزي اقتدارگرایانه، داراي تفاوت هايي اساسي با الگوي تکامل طبيعي است. در الگوي مبتني بر برنامه ريزي، توسعه روستاها مبتني بر شناخت نيازها، رعايت کميات مطلوب فضايي براي تأمين نيازها، جامع نگري شرايط و نيازها و نگرش به آينده روستاها انجام  مي شود. روستاهای تاریخی ارزشمند در زمره این نوع قرار می گیرند که اینه تمام نمای هم پیوندی انسان- طبیعت- محیط مصنوع هستند.

تحقق و تجلی فضایی و غیر فضایی اهداف، اصول و فرآیندهای هر رویکرد توسعه در عرصه‌های زیستی، در سطح بین المللی، ملی، منطقه‌ای و محلی، به درجه انطباق آن اهداف و اصول و … با ساختارهای اجتماعی، فرهنگي، اقتصادی، سیاسی و مکانی- فضایی آن عرصه‌ها برمی‌گردد. بنابراین اولین قدم در انتخاب رویکردی مناسب و کارا برای توسعه عرصه‌های زیستی، توجه به این نکته است که اجرا و تحقق عملی هر رویکردی نیازمند ایجاد و تقویت ساختارهای خاص آن می باشد.

برهمین اساس، یکی از اصلی‌ترین نارسایی‌های برنامه‌های روستایی در دهه‌های اخیر عدم عنایت لازم به تحول در زمینه‌های فکری و ادراکی لازم بوده است که خود عمدتا زمینه‌ساز و هموارکننده مسیر دستیابی به اهداف متصور عمران و توسعه بشمار می‌روند. به این ترتیب و در فقدان این چهارچوب متحول ادراکی، شالوده فکری و رویکرد عملی در پیشبرد بسیاری از برنامه‌های عمرانی و توسعه‌ای از انسجام لازم و کارآمدی کافی برای چاره‌جویی یا تعدیل نارسایی‌های موجود برخوردار نبوده است. در نتیجه علیرغم کوشش‌های قابل توجه‌اي که در زمینه برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های گوناگون در عرصه‌های مختلف روستایی صورت پذيرفته، هنوز بسیاری از مسائل مبتلا به این گونه محیط‌های اجتماعی نه تنها باقی است، بلکه بعضا بصورتی حادتر و حتی به شکلی مزمن درآمده اند. متاسفانه امروزه بدليل طرح‌ها و برنامه ريزي‌‌هاي نادرست در ساختار اجتماعي ـ اقتصادي كشور همچون دگرگوني در مناسبات توليد، افزايش درآمدهاي ارزي، رشد سريع بخش خدمات بويژه فعاليتهاي اداري در نقاط شهري، بعنوان عوامل بيروني، باعث شده از يك طرف تغييراتي در مناسبات منطقي و سازنده حاكم بر حيات مدني گذشته ايجاد گردد و از طرف ديگر اشتغال و درآمدزايي در نقاط شهري رشد نمايد. تغيیرات در ساختار دروني روستا از جمله فرسودگي كالبدي، عدم بازدهي اقتصادي، فقدان تاسيسات و تجهيزات، بعنوان عوامل دروني باعث مهاجرت و گريز به شهرها شده است. راه‌حل‌هاي ارائه شده تاكنون جوابگو نبوده‌اند، چرا كه بر پايه مناسبات خاص اين نوع سكونتگاهها شكل نگرفته‌اند. در این تحقیق سعی بر آن است که با ارائه یک طرح راهبردی با تأکید بر منظر تاریخی فرهنگی کلیه مسائل روستا اعم از کالبدی و غیر کالبدی دیده شود و راهبردهایی جهت دستيابي به روش‌هاي ساماندهي و حفاظت این روستا ارائه گردد، امید که بتواند پاسخگو باشد.

در این پژوهش با مبنا قرار دادن اهمیت برنامه ریزی راهبردی برای روستاها تلاش می گردد ابتدا مبانی نظری برنامه ریزی های راهبردی، ساختاری و طرح های هادی روستایی را توضیح داده، اقدام به تبیین الگوهای ساختاری-راهبردی موجود پرداخته، پیشینه و سوابق این برنامه ها در سطح جهان را معرفی کنیم، سپس پس از انجام تحقیقات کارشناسانه، تخصصی و میدانی، ویژگیهای طبیعی، محیطی، کالبدی، فرهنگی و تاریخی روستای مورد مطالعه ( روستای گازرخان قزوین – روستایی با قدمت تاریخی ) را استخراج کرده اقدام به تجزیه و تحلیل اطلاعات گردآوری شده میپردازیم و پس از بررسي نتایج بدست آمده، راهبردهای مورد نظر و در نهایت راهکارها را ارائه خواهیم داد و سپس نتایج بدست آمده، برای همه روستاهای موجود در کشور تعمیم داده خواهد شد.

به نوعی میتوان گفت منظور در این تحقیق، ارائه برنامه‌ریزی راهبردی بر اساس معیارها و ضوابط توسعه پایدار روستاها با دیدگاه منظر تاریخی- فرهنگی است که جایگزین برنامه‌ریزی با روش‌های طرح هادی که غیر منعطف‌اند خواهد شد. در این دیدگاه بجای مطالعات طرح هادی که منجر به ارائه طرح‌های قطعی می‌گردد، تهیه طرح انعطاف‌پذیر ولی با تأکید بر خطوط اصلی توسعه مورد نظر است که علاوه بر رفع مشکلات موجود باعث پویایی و احیای دوباره روستا شود.

1-2 متغیرها:

متغیر مستقل (متغیر علّی): حفاظت از روستاهای با ارزش تاریخی ( گازرخان قزوین )

متغیر وابسته: برنامه های راهبردی

متغیر تعدیل کننده: خصوصیات روستاهای با ارزش تاریخی

متغیرهای واسطه (میانگر): ارزش تاریخی، ارزش کالبدی، ارزش طبیعی، ارزش فرهنگی

متغیر کمی:تعداد ساکنان روستا، کارشناسان و متخصصان مربوطه

متغیر توصیفی: خصوصیات تاریخی، ویژگیهای جغرافیایی و طبیعی، خصوصیات کالبدی، ویژگیهای فرهنگی و آداب و رسوم

متغیر مداخله گر: عدم پاسخگویی و همکاری ساکنان روستا