فهرست مطالب
عنوان صفحه
پیشگفتار
مقدمه
فصل اول : درآمدی بر بداهه سازی
1-1- هنر چیست؟……………………………………………………………………………………………………….. 1
1-1-1- هنر در تفکر دینی و عرفانی………………………………………………………………. 3
1-1-2- هنر از منظر فلاسفه و متفکرین …………………………………………………………. 9
1-2- هنر مند کیست؟ ……………………………………………………………………………………………… 11
1-3- دنیای جدید …………………………………………………………………………………………………….. 14
1-4- خلاقیت ………………………………………………………………………………………………………….. 17
1-4-1- نظریه های مختلف آفرینشگری ……………………………………………………….. 19
1-4-2- شرایط آفرینشگری…………………………………………………………………………….. 24
1-4-3- آفرینشگر …………………………………………………………………………………………. 26
1-5- خیال ………………………………………………………………………………………………………………. 27
1-6- الهام ……………………………………………………………………………………………………………….. 36
1-6-1- الهام ماده خام آفرینشگری ……………………………………………………………….. 41
1-7- ناخودآگاه ………………………………………………………………………………………………………… 45
1-7-1- رویا ………………………………………………………………………………………………….. 55
1-7-2- نماد …………………………………………………………………………………………………. 59
1-7-3- سمبولیسم…………………………………………………………………………………………. 65
1-7-4- ذن …………………………………………………………………………………………………… 69
فصل دوم : بداهه سازی
2-1- بداهه سازی چیست؟ …………………………………………………………………………………………….
2-2- بداهه سازی در هنر ………………………………………………………………………………………… 82
2-2-1- سوابق تاریخی بداهه سازی ……………………………………………………………….. 87
فصل سوم : نقاشی کودک
3-1- فرآیند نقاشی کودک …………………………………………………………………………………….. 110
3-1-1- مراحل تکاملی نقاشی کودک…………………………………………………………….. 111
3-2- مراحل رشد ذهنی کودک ……………………………………………………………………………… 113
3-3- نقاشی کودک از نظر روانشناختی……………………………………………………………………. 117
فصل چهارم : تصویرسازی کودکان کار
4-1- کودکان کار ………………………………………………………………………………………………….. 130
4-2- مراحل تصویرسازی کودکان کار…………………………………………………………………….. 135
4-2-1- انتخاب رنگ …………………………………………………………………………………… 135
4-2-2- تصویرسازی ……………………………………………………………………………………. 145
4-3- تصویرسازی کودکان معمولی ……………………………………………………………………….. 161
4-4- تطبیق آثار کودکان کار و کودکان معمولی……………………………………………………… 167
نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………….. 168
فهرست تصاویر……………………………………………………………………………………………………
فهرست اعلام………………………………………………………………………………………………………
کتابشناسی ………………………………………………………………………………………………………….
گزارش پروژه عملی……………………………………………………………………………………………..
تصاویر پروژه عملی………………………………………………………………………………………………
پیشگفتار
علم روانشناختی، همواره، به منظور یافتن راهی برای دستیابی به عالم درون، روشهای متفاوتی را آزموده، و سالهاست که به رابطه ی اسرار آمیز هنر و روانکاوی پی برده است.
عده ی زیادی در تلاش برای به کار گیری اشکال مختلف هنری در زمینه روانکاوی و روانشناسی بوده اند، و در این مسیر به این نتیجه رسیده اند که هنر هر چه خود انگیخته تر باشد، بهتر می تواند عواطف و حالات درونی را نشان دهد، لذا تا کنون روشی مناسب برای این منظور طرح نشده است.
به نظر میرسد آزمون تصویرسازی به روش بداهه بتواند روشی مناسب برای رسیدن به این هدف باشد، بدین منظور، در این پژوهش، کودکان کار به عنوان قشری آسیب دیده مورد بررسی قرار گرفته اند.
رساله حاضر مدیون همکاری اساتید، دوستان وعزیزانی است که مرا در رسیدن به هدف یاری نموده اند.
با قدردانی از زحمات استاد گرامی جناب آقای دکتر سید محمد فدوی که راهنمایی ارزشمندشان در تمامی مراحل این رساله بسیار تأثیر گذار بوده است.
با کمال تشکر از استاد گرامی، جناب آقای خشایار قاضی زاده، استاد مشاور این رساله .
با سپاس فراوان از همکاری مسئولان و کارکنان انجمن حمایت از کودکان کار که از امکانات و داشته های خود دریغ نکردند.
رساله حاضر، حاصل همکاری و مدیون زحمات همسرم بوده و بدون همراهی ایشان، نتیجه ی دیگری در بر داشت.
تشکر فراوان دارم از پسر عزیزم که در امور رایانه ای مرا یاری نمود و از تمامی دوستان و عزیزان که هر کدام به گونه ای مرا در این مسیر همراهی نموده اند.
مقدمه
کودکان همواره نیروی کار ارزان به شمار می روند،و دستان کوچک بسیاری از آنان با سختی- های کار آشناست. فشار فقر و تنگدستی باعث می شود که برخی خانواده ها، برای تأمین مخارج زندگی،کودکان خود را وادار به کار کنند. کار کودک مسئله ای است که از دیرباز در تمام جوامع بشری وجود داشته و از جنبه های مختلفی به آن نگاه شده است. زمانی که کودک برای کار از خانه خارج می شود، هیچ تضمینی برای حفظ او از آسیب های اجتماعی وجود ندارد، و زندگی این کودک در این حالت، دستخوش تغییرات زیادی میشود. این روند، فرصت تحصیل،آموزش و بازی را از کودکان گرفته وباعث از بین رفتن خلاقیت در او می شود، وآسیب های جدی جسمی و روانی را به همراه دارد.
نقاشی و یا تصویرسازی، وسیله ای است که کودک می تواند به کمک آن، نوعی ارتباط روحی با دیگران برقرار کند. بنا براین می توان از این طریق به روحیات، تمایلات و شخصیت او پی برد.
پژوهش حاضر، به منظور بررسی عواطف و حالات درونی کودکان کار انجام شده و بدین منظور از روش« بداهه سازی» استفاده شده است که می تواند اعماق درونی روح کودک را بیشتر و روشن تر نمایان کند.
بداهه سازی به نسبت روش هایی که تا کنون در این راستا انجام شده است ، روش بسیار مناسب تری به نظر می رسد و می تواند به عنوان روشی جدید برای آزمون های روانشناسی وروانکاوی مورد استفاده قرار گیرد.
سؤال های تحقیق:
سؤال های اصلی تحقیق حاضر عبارتند از:
1- آیا شرایط سخت زندگی کودکان کار و مشغول بودن به کار در سنین غیر مجاز، تأثیری از نظر روحی و روانی بر آنها داشته است، وآیا کودکان این تأثیرات را در تصویرسازی های خود، با این روش جدید، منتقل می کنند؟
2- آیا آزمون تصویرسازی به روش بداهه، می تواند محتوای ضمیر ناخودآگاه کودک را از پرده استتار در آورد؟ تا چه میزان این روش می تواند موفق عمل کند؟
سابقه و پیشینه تحقیق:
در مورد روانشناسی نقاشی کودک و مفاهیم آن تا کنون تحقیقات بسیاری انجام شده است، از آن جمله می توان به کتاب « نقاشی کودکان و مفاهیم آن» نوشته ی آنا اولیوریو فراری، اشاره کرد. در این کتاب، نخستین مراحل نقاشی، از کودکی تا نوجوانی، مطرح شده و تأثیرات مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و … بر نقاشی کودک مورد بررسی قرار گرفته است.
یکی از مهمترین نتایج حاصل از آن، عبارت است از اینکه، ارائه موضوع به منظور بررسی عواطف درونی کودک، مناسب نمی باشد ، زیرا کودک با داشتن آگاهی از مقاصد جستجوگرانه آزمون گیرنده، به پنهان سازی شخصیت خود می پردازد و به همین دلیل در خاتمه، روش آزاد و بداهه توصیه شده است.
گلین. وی. توماس در کتاب « مقدمه ای بر روانشناسی نقاشی کودکان » خصوصیات نقاشی کودکان را در سنین مختلف بررسی می کند و به این نتیجه می رسد که، اصول کلی معتبری وجود دارند که می توان آنها را در تفسیر بیان عاطفی در نقاشی ها به کار گرفت.
ماکس لوشر، در کتاب روانشناسی رنگ ها، تنها از طریق بررسی رنگ ها به تحلیل شخصیت انسان می پردازد. آزمون لوشر، از نظریه های مهم و موفق در روانشناسی و روانکاوی است. این کتاب حاوی اطلاعات مفید و ارزنده ای است، و می توان ازآن برای تحلیل آثار کودکان کار بهره گرفت.
به نظر می رسد، آزمون هایی که تاکنون برای روانشناسی و روانکاوی انجام شده اند، دارای نقایصی هستند، زیرا در آنها تنها به یک بعد از هنر پرداخته شده است، به این مفهوم که یا از طریق ارائه موضوع و عناصر تصویری انجام شده اند، که این روش چنانچه مشاهده خواهیم کرد، دارای نقایص بسیاری است، و یا فقط به رنگ پرداخته و عناصر تصویری نادیده گرفته شده اند. آزمون بداهه سازی فاقد این محدودیت هاست و می تواند بدون مقاومت و پنهان سازی شخصیت از طریق رنگ و عناصر تصویری، محتویات درونی فرد را نمایان کند.
فرضیه ها:
-
اشتغال به کار در کودکان کم سن و سال، باعث ایجاد اختلالات روحی و روانی می گردد.
-
کودکان تأثیرات ناشی از این اختلالات و ناهنجاری ها را در تصویرسازی به روش بداهه منعکس می کنند.
-
تصویرسازی به روش بداهه می تواند به وضوح، محتویات ناخودآگاه فرد را به نمایش گذارد.
اهداف:
اهداف پزوهش حاضر در ابتدا عبارتند از:
1- بررسی تأثیر عوارض روحی و روانی ناشی از فقر و تنگدستی و آسیب های اجتماعی در تصویرسازی کودکان کار.
2- شناخت جنبه های ناخودآگاه هنر، و تعبیر و تفسیر عناصر آنها از دیدگاه روانشناختی.
اهداف دیگری نیز در این پژوهش دنبال شده اند که عبارتند از:
3- ارائه روشی جدید در روانشناسی و روانکاوی، برای دسترسی بهتر به ناخودآگاه افراد.
4- اشاعه هنر تصویرسازی به روش بداهه، به دلیل جذابیت بسیار و تقویت خلاقیت، و آزادسازی کودک از فشارهای روحی و روانی، در مدارس، به ویژه مدارس کودکان استثنایی و کودکان بی سرپرست و …
کاربرد:
-
عناصر تصویری آثار کودکان کار می تواند در تصویرسازی کتاب کودک به کار گرفته شود.
-
آزمون بداهه سازی می تواند به عنوان روشی مناسب در آزمون های روانشناسی و هنردرمانی کاربرد داشته باشد.
