بررسی پرتو تابی بذور کنجد با اشعه گاما و تاثیر آن بر عملکرد و اجزاء عملکرد

افزایش جمعیت و نیاز روز افزون به غذا، تحول در استفاده از متدهای نوین کشاورزی و نیاز به روز کردن وضعیت کشاورزی را بیش از پیش قابل لمس کرده است. یکی از راه­های بالا بردن میزان عملکرد تولیدات زراعی، اصلاح ارقام جدیدی با خصوصیات کمی و کیفی بالا می باشد که زمینه رسیدن به این هدف وجود یک تنوع ژنتیکی با خصوصیات کمی­ و کیفی مطلوب در دسترس اصلاح گران می باشد (فاضلی و شهریاری، ١٣٨٧). در روش های جدید اصلاح نباتی، با استفاده از موتاژن های مختلف شیمیایی و فیزیکی می توان جهش های ژنتیکی برای به دست آوردن ژن هایی با صفات جدید، ایجاد نمود. مهمترین کاربردهای فناوری هسته ای در اصلاح گیاهان افزایش تنوع ژنتیکی، تولید موتاسیون های القایی، حذف موانع ناسازگاری و تسریع تکامل طبیعی می باشد. بیشتر موتاژن های مورد استفاده شامل عوامل شیمیایی نظیر عوامل الکیل دارکننده alkylating agent))، nitroso-urea methyl(MNH) ،(SA)sodium azide و  (EMS)ethyl-methane-sulphonate و عوامل موتاژن فیزیکی نظیر X-rays، gamma rays، نوترون های سریع، uv و لیزر هستند (جین، 2005). مزیت اصلی موتاژن های فیزیکی تعیین دقیق دوز accurate dosimetry مورد استفاده، تکرار پذیری قابل قبول و نفوذ بالا و یکنواخت در ارگانیسم های پرسلولی خصوصا با اشعه گاما است (جين، 2005). اصولا پرتوهای گاما که از انواع پرتوهای الکترو مغناطیسی می باشند به دلیل دارا بودن طول  موج بسيار كوتاه و فركانس بسيار بالا دارای انرژی و نفوذپذیری بیشتری نسبت به پرتو ایکس می باشد این پرتو از واکنش های هسته ای برخی رادیوایزتوپها یعنی کبالت 60 و سزیم 137 بدست می آید. چندشکلی های ژنی زیادی در موجودات موتانت توسط این اشعه ایجاد شده است (نجم آبادی، 1387). این تنوع ژنتیکی مي تواند تنوع مورفولوژیکی، بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی باشد (سووندو[1]،٢٠٠٦) همچنین شناخت ژن های جهش یافته در شرایط فعلی آزمایشگاهی قابل دسترس، از طریق شناخت تغییرات فنوتیپیک امکان پذیر می باشد (خادمیان و همکاران، ١٣٨٧). از طرفی کاشت دانه های روغنی از دیرباز بخش مهمی از کشاورزی دنیا را تشکیل داده است. هر چند ذخایر غذایی جهان معمولا بر حسب حبوبات، گندم، برنج و ذرت بعنوان غذای اصلی قرار می گیرد، اما دانه های روغنی در مقام دوم محصولات نقش مهمی در برنامه های غذایی مردم جهان ایفا می نمایند (ناصری، 1370). در این میان کنجد از جایگاه مهمی در میان دانه­های روغنی برخوردار می­باشد. کنجد گیاهی است گرما طلب و به خاطر محتوای زیاد روغن در دانه در کشورهایی با آب و هوای گرم کشت می­گردد. روغن كنجد مركب از حدود 70% اسیدهای چرب اشباع نشده مانند لینولئیك اسید، ‌اولئیك اسید و مقداری اسیدهای چرب اشباع شده مانند اسید پالمتیك و آراشیدیك اسید می باشد (ناگاراجی، 1378) .تاکنون برای ایجاد تنوع ژنتیکی و اصلاح ارقام مختلف، بر روی تعداد زیادی از گیاهان با استفاده موتاژن پرتو گاما آزمایشات زیادی با موفقیت انجام گرفته است. در این آزمایشات از اندام های متفاوت گیاهان از جمله بذور توسط دانشمندان کشورهای مختلف استفاده گردیده که هرکدام از این تحقیقات به نتایج شایان توجهی نیز دست یافته اند، ولی در مورد کنجد تحقیقات اساسی تا به حال صورت نگرفته است (باقری و همکاران، 1387). هدف از این تحقیق شناخت بهترین و مطلوبترین شدت تابش در ايجاد جهش های ژنی (شناخت از طریق تغییرات فنوتیپی) درگیاه کنجد و همچنین شناسايي اثرات شدت تابش های متفاوت بر روی عملكرد گیاه کنجد می­باشد.

مواد و روش ها

این آزمایش در سال زراعی 89-1388در شهرستان رستم در استان فارس به صورت کشت مزرعه ای اجرا شد. قبل از کاشت، بذرهای کنجد به میزان 15 گرم برای هر کرت، توسط اشعه گاما در 5 سطح 100، 200، 300، 400 و 500 گری در پژوهشکده تحقیقات کشاورزی-پزشکی و صنعتی سازمان انرژی اتمی ایران واقه در كرج پرتودهی شد. کشت بذور پرتو داده شده و شاهد در قالب طرح بلوک های کاملا تصادفی،4 تکرار و 24 کرت انجام گرفت. صفات مورد بررسی شامل ارتفاع گیاه، تعداد شاخه جانبی، تعداد کپسول و عملکرد تک بوته می باشد. تجزیه و تحلیل های آماری با نرم افزار SAS و رسم نمودارها با استفاده از نرم افزارExcel  انجام گرفت.

[1] Suvendu