دانلود: خسارت تأخیر تأدیه در نظام بانکداری بدون ربا

\                                                         فهرست مطالب

چکیده ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 1

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 2

فصل اول: مفاهیم و ملاحظات کلی …………………………………………………………………………………………………………. 5

       مبحث اول : تاریخچه و سیر تحول پول در دنیا از مبادله پایاپای تا پول الکترونیکی ………………………………………………. 5

               گفتار اول : تعریف پول ……………………………………………………………………………………………………………………….. 5

               گفتار دوم :نگاهى به تاریخچه و اقسام پول ……………………………………………………………………………………………. 6

                      بند اول : پول کالایى …………………………………………………………………………………………………………………… 7

                      بند دوم :پول فلزى ……………………………………………………………………………………………………………………… 7

                      بند سوم :پول کاغذى ………………………………………………………………………………………………………………….. 8

                      بند چهارم :پول اعتبارى ………………………………………………………………………………………………………………. 8

                          الف. پول حکمى …………………………………………………………………………………………………………………… 9

                          ب. پول تحریرى …………………………………………………………………………………………………………………… 9

       مبحث دوم :تفاوت پولهای جدید با پولهای قدیم از نظر ماهیت (ارزش ذاتی و اعتباری) و از نظر مثلی یا قیمی بودن  ……………  11

               گفتار اول : مالیت و ارزش ذاتی و اعتباري ………………………………………………………………………………………….. 11

                      بند اول : مالیت و ارزش ذاتی (حقیقی) ………………………………………………………………………………………. 11

                      بند دوم :  مالیت و ارزش اعتباري ………………………………………………………………………………………………. 11

                      بند سوم : ارزش اسمی و حقیقی پول اعتباري ……………………………………………………………………………… 11

               گفتار دوم : توضیح مفهومی« قیمی » و « مثلی » ……………………………………………………………………………………. 12

                      بند اول : تقسیم کالاها به مثلی و قیمی ………………………………………………………………………………………… 12

                      بند دوم :تعریف مثلی و قیمی …………………………………………………………………………………………………….. 13

               گفتار سوم :« قیمی » یا « مثلی » بودن پول اعتباري ……………………………………………………………………………….. 13

                      بند اول : مثلی به لحاظ ارزش اسمی …………………………………………………………………………………………… 14

                      بند دوم : مثلی به لحاظ ارزش حقیقی …………………………………………………………………………………………. 15

                      بند سوم : قیمی بودن پول اعتباري ……………………………………………………………………………………………… 16

                      بند چهارم : هم مثلی و هم قیمی ………………………………………………………………………………………………… 17

                      بند پنجم : نه مثلی و نه قیمی …………………………………………………………………………………………………….. 18

       مبحث سوم : تورم و کاهش ارزش پول ………………………………………………………………………………………………………. 20

               گفتار اول : تعریف تورم ……………………………………………………………………………………………………………………. 20

               گفتار دوم : انواع تورم ………………………………………………………………………………………………………………………. 21

               گفتار سوم : آثار تورم ……………………………………………………………………………………………………………………….. 22

       مبحث چهارم:خسارت ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 23

               گفتار اول: تعریف …………………………………………………………………………………………………………………………….. 23

               گفتار دوم :انواع خسارت قابل مطالبه ………………………………………………………………………………………………….. 26

                      بند اول: خسارت مادی (مثبت) ………………………………………………………………………………………………….. 27

                      بند دوم : خسارت عدم‌النفع  (منفی) …………………………………………………………………………………………… 27

                      بند سوم : خسارت معنوی …………………………………………………………………………………………………………. 27

                      بند چهارم : خسارت از خسارت ………………………………………………………………………………………………… 28

               گفتار سوم : شرایط ضرر قابل مطالبه …………………………………………………………………………………………………… 29

                      بند اول:ضرر باید مسلم باشد ……………………………………………………………………………………………………… 29

                      بند دوم: ضرر باید مستقیم باشد …………………………………………………………………………………………………. 29

                      بند سوم:ضرر باید جبران نشده باشد …………………………………………………………………………………………… 30

       مبحث پنجم:خسارت تأخیر تأدیه ………………………………………………………………………………………………………………….. 30

               گفتار اول : مفهوم خسارت تأخير تأديه ……………………………………………………………………………………………….. 30

               گفتار دوم : خسارت تأخیر تأدیه در قوانین ………………………………………………………………………………………….. 31

                      بند اول :  خسارت تأخیر تأدیه در مقررات قبل از انقلاب ……………………………………………………………… 31

                      بند دوم : خسارت تأخیر تأدیه در سال هاى پس از انقلاب ……………………………………………………………. 32

                      بند سوم : خسارت تأخیر تأدیه در قانون آیین دادرسى مدنى جدید …………………………………………………. 35

       مبحث ششم:تفاوت خسارت تأخیر تأدیه و کاهش ارزش پول ………………………………………………………………………… 35

               گفتار اول : وجوه اشتراک و شباهت ها ……………………………………………………………………………………………….. 36

               گفتار دوم : وجوه افتراق و تفاوت ها ………………………………………………………………………………………………….. 37

       مبحث هفتم:مقایسه عدم‌النفع وخسارت تأخیر تأدیه ………………………………………………………………………………….. 39

               گفتار اول : تعریف عدم‌النفع ……………………………………………………………………………………………………………… 39

               گفتار دوم : اقسام عدم‌النفع ………………………………………………………………………………………………………………… 39

                      بند اول : عدم‌النفع قطعی‌الحصول ………………………………………………………………………………………………. 40

                      بند دوم : عدم‌النفع محتمل‌الحصول …………………………………………………………………………………………….. 40

               گفتار سوم : عدم‌النفع در فقه ……………………………………………………………………………………………………………… 40

                      بند اول : صدق عنوان ضرر ……………………………………………………………………………………………………….. 40

                      بند دوم: قاعده اتلاف و تسبیب ………………………………………………………………………………………………….. 41

               گفتار چهارم : عدم‌النفع در حقوق موضوعه ………………………………………………………………………………………….. 42

               گفتار پنجم : عدم النفع و خسارت تأخیر تأدیه ……………………………………………………………………………………… 44

                      بند اول : وجه اشتراک ………………………………………………………………………………………………………………. 44

                      بند دوم : وجوه افتراق ………………………………………………………………………………………………………………. 45

       مبحث هشتم:خسارت تأخیر تأدیه و وجه التزام ……………………………………………………………………………………………… 46

               گفتار اول : تعریف وجه‌التزام ……………………………………………………………………………………………………………… 46

                      بند اول : معنای لغوی ……………………………………………………………………………………………………………….. 46

                      بند دوم : معنای اصطلاحی وجه‌التزام ………………………………………………………………………………………….. 46

               گفتار دوم : ماهیت وجه‌التزام ……………………………………………………………………………………………………………… 47

               گفتار سوم : ويژگي‌هاي وجه‌التزام مقرر قراردادي …………………………………………………………………………………. 48

                      بند اول :مقطوع بودن وجه‌التزام ………………………………………………………………………………………………….. 48

                      بند دوم : مطالبه خسارت عدم انجام تعهد هیچ گاه با در خواست اجرای آن جمع نمی شود ………………. 50

                      بند سوم : خسارت عدم انجام تعهد را در صورتی می توان مطالبه کرد که اصل تعهد به دلیلی قابل اجرا نباشد ……. 51

               گفتار چهارم : وجه‌التزام در رويه قضايي ……………………………………………………………………………………………… 52

                      بند اول : آراء صادره از شعب ديوان عالي كشور در خصوص موضوع …………………………………………….. 53

                      بند دوم : آراء اصراری ………………………………………………………………………………………………………………. 55

               گفتار پنجم : مقایسه خسارت تأخیر تأدیه و وجه‌التزام …………………………………………………………………………… 57

فصل دوم : مقایسه خسارت تأخیر تأدیه و معاملات ربوی …………………………………………………………………. 59

       مبحث اول: ربا …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 59

               گفتار اول: پیشینه تاریخی و حکم ربا ………………………………………………………………………………………………….. 60

                      بند اول : ربا میان ملل مختلف ……………………………………………………………………………………………………. 60

                      بند دوم : ربا در شبه الجزیرة العرب عصر جاهلی …………………………………………………………………………. 61

                      بند سوم : حرمت ربا از نظر ادیان آسمانی ……………………………………………………………………………………. 63

               گفتار دوم : حرمت ربا از نظر اسلام ……………………………………………………………………………………………………. 65

                      بند اول : ربا در قرآن ………………………………………………………………………………………………………………… 65

                      بند دوم : ربا از نظر سنت ………………………………………………………………………………………………………….. 68

                      بند سوم :  ربا از دیدگاه اجماع …………………………………………………………………………………………………… 69

               گفتار سوم : مفهوم ربا ……………………………………………………………………………………………………………………….. 70

                      بند اول : معنای لغوی ربا …………………………………………………………………………………………………………… 70

                      بند دوم :تعریف فقهی ربا ………………………………………………………………………………………………………….. 71

               گفتار چهارم :  انواع ربا …………………………………………………………………………………………………………………….. 72

               گفتار پنجم : ملاکهای تحریم ربای قرضی…………………………………………………………………………………………….. 73

                      بند اول : مبارزه با ظلم ………………………………………………………………………………………………………………. 74

                      بند دوم : ترویج کارهای نیک …………………………………………………………………………………………………….. 75

                      بند سوم : جلوگیری از رکود اقتصادی ………………………………………………………………………………………… 77

                      بند چهارم : طبیعت قرض از ربا ابا دارد ………………………………………………………………………………………. 78

                      گفتارششم : ملاک تحریم در ربای معاملی …………………………………………………………………………………… 79

       مبحث دوم : تفاوت خسارت تأخیر تأدیه و ربا ، نقد نظریات مخالفان و موافقان ……………………………………………….. 81

               گفتار اول : بیان نظریات مخالفان ………………………………………………………………………………………………………… 81

               گفتار دوم : نقد نظر مخالفان ………………………………………………………………………………………………………………. 83

                      بند اول : احتمال صدق ربای قرضی ……………………………………………………………………………………………. 87

                      بند دوم : احتمال صدق تمدید مهلت در مقابل افزایش بدهی …………………………………………………………. 89

                      بند سوم : شرط جریمه تأخیر، حیله‌ای برای دریافت ربا ………………………………………………………………… 89

               گفتار سوم : بیان نظریات موافقان ……………………………………………………………………………………………………….. 91

               گفتار چهارم : تبیین نظریات موافقان و دفاع از مشروعیت شرط خسارت تأخیر تأدیه ……………………………….. 95

                      بند اول :  خسارت تأخیر تأدیه به عنوان وجه التزام و بصورت شرط در ضمن عقد ………………………….. 95

                          الف : شرط در ضمن عقد اصلی ……………………………………………………………………………………………. 95

                          ب : شرط در ضمن عقد خارج لازم ………………………………………………………………………………………. 97

                      بند دوم : اشتراط پرداخت خسارت تأخیر تأدیه بعنوان توافق بر جبران خسارات وارده بر دائن  ………….. 97

                      بند سوم : مستندات فقهی جبران خسارت تأخیر تأدیه …………………………………………………………………. 101

                          الف – قاعده لاضرر …………………………………………………………………………………………………………… 101

                          ب – ضمان استیفاء بلاجهت ………………………………………………………………………………………………. 103

                          ج – لزوم تدارک اتلاف مالیت …………………………………………………………………………………………….. 104

                          د – قاعده احترام مال مردم …………………………………………………………………………………………………. 104

                          ه – استناد به ملاکهای حرمت ربا در مشروعیت خسارت تأخیر تأدیه ……………………………………….. 105

                      بند چهارم : مستندات حقوقی توافق بر جبران خسارت تأخیر تأدیه در قرارداد ……………………………….. 107

                          الف- اصل آزادی قراردادها ………………………………………………………………………………………………… 108

                          ب- قانون (ماده 230 قانون مدني) ……………………………………………………………………………………….. 108

                          ج- اصل تسليط ………………………………………………………………………………………………………………… 109

                          د- لزوم وفای به عهد …………………………………………………………………………………………………………. 109

                          ه- لزوم جبران خسارت متضرر بی تقصير …………………………………………………………………………….. 110

                          و- اصل صحت ………………………………………………………………………………………………………………… 110

                 گفتار پنجم :آثار اقتصادي و اجتماعي تأخير در تأدیه دين و نقد و بررسی راهکارهای ارائه شده برای حل این مشکل .. 112

                      بند اول : آثار تأخیر تأدیه مطالبات بانکها …………………………………………………………………………………… 112

                      بند دوم : بیان و نقد راهکارهای ارائه شده …………………………………………………………………………………. 112

                          الف – اجراي وثيقه ها و ضمانت ………………………………………………………………………………………… 113

                          ب – جریمه مالی در ازای جرم بودن تأخیر ………………………………………………………………………….. 114

                          ج – اشتراط جريمة تأخير تأديه به صورت شرط ضمن عقد ( وجه التزام ) ……………………………….. 115

                          د – اشتراط خسارت تأخیر تأدیه ( توافق بر پرداخت مبلغ مشخص بعنوان جبران خسارت در صورت تأخیر تادیه دین ) … 115

       مبحث سوم : مبداء محاسبه خسارت تأخیر تأدیه ………………………………………………………………………………………….. 117

               گفتار اول : توافق و تراضی در خصوص خسارت تأخیر تأدیه ……………………………………………………………… 118

               گفتار دوم : عدم توافق قبلی طرفین در مبداء خسارت تأخیر تأدیه ………………………………………………………… 119

                      بند اول : نظریه سررسید ………………………………………………………………………………………………………….. 119

                      بند دوم – نظریه مطالبه ……………………………………………………………………………………………………………. 122

فصل سوم:جایگاه و ماهیت شرط خسارت تأخیر تأدیه در  قراردادهای  بانکی ………………………… 124

       مبحث اول : عقود مشارکتی …………………………………………………………………………………………………………………….. 128

               گفتار اول: مضاربه ………………………………………………………………………………………………………………………….. 128

                      بند اول : انواع مضاربه بانکی ……………………………………………………………………………………………………. 129

                      بند دوم : تعهدات عامل در قرارداد مضاربه ………………………………………………………………………………… 129

                      بند سوم : مفاد شرط خسارت یا وجه التزام در قرارداد مضاربه  و تحلیل ماهیت آن ………………………… 130

               گفتار دوم:مشارکت مدنی ………………………………………………………………………………………………………………… 130

                      بند اول : تعهدات شریک در قرارداد مشارکت در مقابل بانک ………………………………………………………. 131

                      بند دوم : مفاد شرط خسارت یا وجه التزام در قرارداد مشارکت مدنی و تحلیل ماهیت آن ……………….. 132

       مبحث دوم:عقود مبادله ای ……………………………………………………………………………………………………………………… 132

               گفتار اول:اجاره به شرط تملیک ……………………………………………………………………………………………………….. 133

                      بند اول : وظایف و تعهدات مستاجر …………………………………………………………………………………………. 133

                      بند دوم : مفاد شرط خسارت یا وجه التزام در قرارداد اجاره به شرط تملیک و تحلیل ماهیت آن ………. 134

               گفتار دوم:خرید و فروش اقساطی …………………………………………………………………………………………………….. 135

                      بند اول : تعهدات خریدار در قراردادهای فروش اقساطی …………………………………………………………….. 135

                      بند دوم : مفاد شرط خسارت یا وجه التزام در قرارداد فروش اقساطی و تحلیل ماهیت آن………………… 135

               گفتار سوم:سلف …………………………………………………………………………………………………………………………….. 136

                      بند اول : شرایط پیش خرید محصولات توسط بانک …………………………………………………………………… 136

                      بند دوم : تعهدات فروشنده در مقابل بانک …………………………………………………………………………………. 137

                      بند سوم : مفاد شرط خسارت یا وجه التزام در قرارداد سلف و تحلیل ماهیت آن ……………………………. 138

               گفتار چهارم: مرابحه ……………………………………………………………………………………………………………………….. 138

                      بند اول : تعریف …………………………………………………………………………………………………………………….. 139

                      بند دوم : تعهدات خریدار اسناد در برابر بانک در قرارداد مرابحه ………………………………………………….. 139

                      بند سوم : مفاد شرط خسارت یا وجه التزام در قرارداد مرابحه و تحلیل ماهیت آن ………………………….. 139

               گفتار پنجم:خرید دین ……………………………………………………………………………………………………………………… 140

                      بند اول : تعریف …………………………………………………………………………………………………………………….. 140

                      بند دوم : تعهدات فروشنده اسناد در برابر بانک در قرارداد خرید دین …………………………………………… 140

                      بند سوم : مفاد شرط خسارت یا وجه التزام در قرارداد خرید دین و تحلیل ماهیت آن ……………………… 140

       مبحث سوم:عقود تعهدی ……………………………………………………………………………………………………………………….. 141

               گفتار اول جعاله ……………………………………………………………………………………………………………………………… 141

                      بند اول : تعهدات متقاضی دریافت تسهیلات جعاله ( بعنوان جاعل) در برابر بانک …………………………. 142

                      بند دوم : مفاد شرط خسارت یا وجه التزام در قرارداد جعاله و تحلیل ماهیت آن …………………………….. 142

               گفتار دوم:اعتبار اسنادی داخلی (ریالی) ……………………………………………………………………………………………… 143

                      بند اول : تعریف …………………………………………………………………………………………………………………….. 143

                      بند دوم : مكانيزم مورد عمل در گشايش اعتبار اسنادي ……………………………………………………………….. 144

                      بند سوم : تعهدات جاعل در برابر بانک …………………………………………………………………………………….. 144

                      بند چهارم : مفاد شرط خسارت یا وجه التزام در قرارداد جعاله ( بمنظور گشایش اعتبار اسنادی) و تحلیل ماهیت آن ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 145

               گفتار سوم: استصناع ……………………………………………………………………………………………………………………….. 146

                      بند اول : تعریف …………………………………………………………………………………………………………………….. 146

                      بند دوم : ارکان عقد استصناع …………………………………………………………………………………………………… 146

                      بند سوم : تعهدات مستصنع ( مشتری) در استصناع اول ………………………………………………………………. 147

                      بند چهارم : تعهدات صانع ( مشتری) در استصناع دوم ………………………………………………………………… 148

                      بند پنجم : مفاد شرط خسارت یا وجه التزام در قرارداد استصناع و تحلیل ماهیت آن ……………………….. 148

       مبحث چهارم : گروه قرض الحسنه ………………………………………………………………………………………………………….. 148

گفتار اول :تعهدات مقترض در قرارداد قرض الحسنه ……………………………………………………………………………………………. 149

               گفتار دوم : مفاد شرط خسارت یا وجه التزام در قرارداد قرض الحسنه و تحلیل ماهیت آن ………………………. 149

       مبحث پنجم: نحوه و مبداء محاسبه خسارت تأخیر تأدیه یا وجه التزام در نظام بانکداری بدون ربا ……………………… 150

               گفتار اول : طبقه بندی داراییهای بانک ………………………………………………………………………………………………. 150

                      بند اول : سرفصل جاری …………………………………………………………………………………………………………. 151

                      بند دوم : سرفصل سررسید گذشته ……………………………………………………………………………………………. 151

                      بند سوم : سرفصل معوق …………………………………………………………………………………………………………. 151

                      بند چهارم : سرفصل مشکوک‌الوصول ……………………………………………………………………………………….. 152

               گفتار دوم : نحوه و مبداء محاسبه خسارت تأخیر تأدیه یا وجه التزام …………………………………………………….. 152

                      بند اول : نحوه محاسبه خسارت تأخیر یا وجه التزام در تسهیلات با بازپرداخت اقساطی بلند مدت با سررسیدهای معین ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 153

                      بند دوم : نحوه محاسبه خسارت یا وجه التزام در تسهیلات با بازپرداخت بصورت تک قسطی در سررسید معین ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 154

               گفتار سوم : سود در سود ………………………………………………………………………………………………………………… 155

       مبحث ششم : خسارت تاخیر تادیه در رویه قضایی ……………………………………………………………………………………….. 156

               گفتار اول : عدم تعلق خسارت تأخیر تأدیه به دیون غیرمنجز ……………………………………………………………….. 156

               گفتار دوم : وجوه ارزی وجه رایج تلقی و خسارت تأخیر تأدیه به آن تعلق می‌گیرد ………………………………… 157

               گفتار سوم : خسارت تأخیر تأدیه برای ایام قبل از تصویب قانون ………………………………………………………….. 159

               گفتار چهارم : خسارت تأخیر تأدیه در مورد اجرت المثل و رای دادگاه تجدید نظر و بدوی پیرامون آن …….. 160

                     بند اول: دادنامه شماره 1244 مورخ 30مهر83 شعبه… دادگاه عمومی حقوقی تهران ………………………….. 160

                     بند دوم: دادنامه شماره 402 مورخ 26خرداد84 شعبه… دادگاه تجدیدنظر استان تهران ………………………. 161

               گفتار پنجم :راي شعبه ديوان عالي كشور: رد درخواست خسارت زايد بر ميزان مقرر در ماده 522 ق.آ.د.م……162

                     بند اول: خلاصه جريان پرونده ………………………………………………………………………………………………….. 162

                     بند دوم: رأي شعبه ديوان عالي كشور …………………………………………………………………………………………. 164

                     بند سوم: تحلیل رای ………………………………………………………………………………………………………………… 164

               گفتار ششم:عدم پرداخت خسارت تأخیر تأدیه ایام بعد از تاریخ توقف به طلبکاران وثیقه‌دار تاجر ورشکسته…….. 165

               گفتار هفتم :  مطالبه وجه و خسارت تأخیر تأدیه با استناد به سند عادی ………………………………………………… 166

                     بند اول: رای دادگاه …………………………………………………………………………………………………………………. 166

                     بند دوم: تحلیل رای …………………………………………………………………………………………………………………. 167

               گفتار هشتم : دعوای خسارت تأخیر تأدیه چک ………………………………………………………………………………….. 167

                     بند اول: خلاصه پرونده و رای دادگاه …………………………………………………………………………………………. 167

                     بند دوم: تحلیل پرونده ……………………………………………………………………………………………………………… 168

               گفتار نهم : تحلیل دو نمونه  آراء دادگاهها در خصوص مطالبه خسارت تأخیر تأدیه از سوی بانکها به استناد قراردادهای داخلی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 169

                     بند اول: رای شماره 585 – 13/7/88  شعبه اول دادگاه عمومی حقوقی دادگستری ش اسلام‌آباد غرب …….. 169

                          الف- رای دادگاه ……………………………………………………………………………………………………………….. 169

                          ب- تحلیل رای …………………………………………………………………………………………………………………. 170

                     بند دوم: رای شماره 890123 – 11/2/89 شعبه 19 دادگاه عمومی حقوقی دادگستری کرمانشاه …………. 170

                          الف- رای دادگاه ……………………………………………………………………………………………………………….. 170

                          ب- تحلیل رای …………………………………………………………………………………………………………………. 171

               گفتار دهم : امکان یا عدم امکان دریافت خسارت تأخیر تأدیه از ضامن در فاصله بین معوق شدن بدهی تا زمان مطالبه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 172

                     بند اول: رای دادگاه …………………………………………………………………………………………………………………. 172

                     بند دوم: تحلیل رای …………………………………………………………………………………………………………………. 173

               گفتار یازدهم : نقد و تحلیل رأی وحدت رویه شماره ۷۳۳ هیأت عمومی دیوان عالی کشور، در باب نحوه پرداخت غرامت بایع به مشتری در فرض مستحق‌للغیر درآمدن مبیع ……………………………………………………………………….. 174

                      بند اول : متن رای ………………………………………………………………………………………………………………….. 174

                      بند دوم : تحلیل رای ………………………………………………………………………………………………………………. 179

خلاصه و نتیجه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 181

پیشنهادات ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 183

فهرست منابع …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 185